تلاوت قرآن کریم- سـورۀ مبارکـــۀ اِخـلاص
با صدای دلنشین قاری مشاری بن راشد العفاسی - ترجمه روان آقای مکارم شیرازی و با صدای معنوی و پر احساس آقای کبیری..
سوره اخلاص یا توحید صد و دوازدهمین سوره و از سوره‌های مکی قرآن که در جزء سی‌ام قرار دارد. این سوره را به این دلیل توحید یا اخلاص نامیده‌اند که درباره یگانگی خدا سخن می‌گوید و انسان را از شرک، خلاصی می‌دهد.
محتوای سوره اخلاص، توحید و یگانگی خداوند و بی‌نیازی او از غیر خودش و نیازمندی مخلوقات به اوست. برای سوره اخلاص فضایل زیادی نقل شده است، از جمله اینکه سوره اخلاص در حکم یک‌سوم قرآن است و سه بار خواندن آن معادل یک ختم قرآن است. در روایات بر خواندن این سوره در نمازهای روزانه تاکید فراوان شده است. در روایتی، پیامبر(ص) امام علی(ع) را به سوره اخلاص تشبیه می‌کند و می‌گوید همان‌طور که سه بار خواندن سوره اخلاص، مانند خواندن تمام قرآن است، دوست‌داشتن امیرالمؤمنین با زبان، قلب و دست (در عمل) دوست‌داشتن تمام اسلام است.
سوره اخلاص در ترتیب نزول بیست و دومین سوره‌ای است که بر پیامبر(ص) نازل شده است. این سوره در چینش کنونی مُصحَف، صد و دوزادهمین سوره است و در جزء سی‌ام قرآن جای دارد.
علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می‌نویسد سوره اخلاص، خداوند را به احدیت و اینکه همه موجودات در تمامی حاجت‌هایشان نیازمند اویند و اینکه احدی نه در ذات و نه در صفات و نه در افعال شریک او نیست می‌ستاید. این توحید، مختص به خود قرآن است و تمامی مَعارف (اصولی، فرعی و اخلاقی) اسلام بر این اساس پی‌ریزی شده است.
شأن نزول
درباره شان نزول سوره اخلاص از امام صادق(ع) نقل شده است گروهی از یهودیان از پیامبر(ص) تقاضا کردند خداوند را برای آنان توصیف کند. پیامبر(ص) سه روز سکوت کرد و پاسخی نگفت، تا اینکه سوره اخلاص نازل شد و سپس پاسخ آنان را بیان کرد. گفته شده این پرسش، درخواستِ جمعی از مشرکان مکه یا درخواست اهل کتاب مدینه یا افرادی دیگر بوده است.
منزلت امام علی و سوره اخلاص
در روایتی از پیامبر(ص)، امام علی(ع) به سوره اخلاص تشبیه شده است. در این روایت آمده است مَثَل علی ابن ابی‌طالب در بین مردم، مَثَل «قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ» در قرآن است. همچنان که هر کس سه مرتبه سوره اخلاص را بخواند، گویا تمام قرآن را خوانده است، هر کس با زبان، قلب و دست‌هایش (در عمل)، امام علی(ع) را دوست داشته باشد، همه اسلام را دوست داشته است. پیامبر(ص) در آخر می‌فرماید سوگند به کسی که مرا به رسالت برانگیخته، اگر اهل زمین، همانند اهل آسمان، علی را دوست داشته باشند، خداوند کسی از آنان را به آتش عذاب نمی‌کند.
قُندوزی عالم اهل بدعت روایت بالا را در کتابش ینابیع المودة نقل کرده است. همچنین در دیگر منابع اهل بدعت روایاتی با همین مضمون وجود دارد که منزلت امیرالمؤمنین علی(ع) را همچون منزلت سوره اخلاص معرفی می‌کنند.
فضیلت و خواص
از پیامبر(ص) و امام باقر(ع) نقل شده است سوره توحید برابر با یک سوم قرآن است. از امام رضا(ع) نیز روایت شده است هر كس سوره توحید را بخواند و به آن ایمان داشته باشد توحید (وحدانیت خدا) را شناخته است. از پیامبر هم آمده این سوره را زیاد بخوانید زیرا این سوره نور قرآن است. از امام علی(ع) روایت شده است هر كس سوره توحید و قدر را در روز یا شبش صدبار قرائت نماید، خداوند پس از مرگش نوری در قبر او قرار می‌دهد و نوری در پیش و پس او قرار گرفته و او را تا بهشت همراهی می‌كند. امام صادق(ع) نیز می‌فرماید هر كه روزی بر او بگذرد و در نمازهای ۵ گانه‌اش سوره توحید را نخواند به او گفته می‌شود تو از نمازگزاران نیستی.
در منابع روایی برای قرائت این سوره خواصی چون، آرام گرفتن درد چشم، نگهبانی از فرد هنگام سفر(اگر ۱۱بار بخواند) و همچنیین حراست ۵۰ فرشته از قاری این سوره هنگام خواب، و رفع فقر و تنگدستی و بخشش گناهان(اگر ۲۰۰ مرتبه در شب یا روز جمعه در دو نماز دو رکعتی بخواند)، و همچنین استجابت دعا( اگر در ركعت اول پس از حمد توحید بخواند) ذکر شده است.
قرائت‌های خاص
به قرائت سوره اخلاص در نمازهای واجب بسیار سفارش شده است. گفته شده است مکروه است در دو رکعت نماز، یک سوره واحد خوانده شود مگر سوره توحید. برخلاف دیگر سوره‌هاى قرآن كه نمازگزار مى‌تواند پیش از رسیدن به نصف، از آن دست بکشد و به قرائت سوره دیگر بپردازد، در مورد سوره اخلاص و سوره كافرون این اجازه استثنا شده و نمازگزار باید با شروع به قرائت این دو سوره، آن را به پایان برساند.
قرائت سوره اخلاص در بسیاری از نمازهای مستحب مانند دو رکعت اوّل نماز شب، یک رکعت وتر، نافلۀ صبح، رکعت اوّل نافلۀ ظهر و مغرب، نماز احرام و نماز طواف و نیز هنگام زیارت اهل قبور و وقوف در عرفات، مستحب است. توصیه شده است هنگام عبور از قبرستان یازده مرتبه سوره اخلاص خوانده شود و ثواب آن به مردگان هدیه شود.
سوره اخلاص در شعر و ادب فارسی
سوره اخلاص و مضامین آن در ادبیات فارسی بازتاب‌هایی داشته که ابیات زیر نمونه‌هایی از آن است:
مولوی:
غرقهٔ نوری که او لم یولدست لم یلد لم یولد آن ایزدست
لم یلد لم یولد او را لایق است والد و مولود را او خالق است
عشق نامه عراقی:
حمد بی‌حد کردگار احد صمد لم یلد و لم یولد
سنایی
وترو قدوس و واحد است و صمد وصف او لم یلد ولم یولد