Yirmi Birinci Söz’ün İkinci Makam’ı
Kalbin beş yarasına beş merhemi tazammun eder.
بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّح۪يمِ ٭ رَبِّ اَعُوذُ بِكَ مِنْ هَمَزَاتِ الشَّيَاط۪ينِ ٭ وَاَعُوذُ بِكَ رَبِّ اَنْ يَحْضُرُونِ
Ey maraz-ı vesvese ile mübtelâ! Biliyor musun, vesvesen neye benzer? Musibete benzer. Ehemmiyet verdikçe şişer. Ehemmiyet vermezsen söner. Ona büyük nazarıyla baksan büyür, küçük görsen küçülür. Korksan ağırlaşır, hasta eder. Havf etmezsen hafif olur, mahfî kalır. Mâhiyetini bilmezsen, devam eder, yerleşir. Mâhiyetini bilsen, onu tanısan, gider. Öyle ise, şu musibetli vesvesenin aksâm-ı kesîresinden kesîrü’l-vukū‘ olan yalnız “Beş Vechini” beyân edeceğim. Belki sana ve bana şifâ olur. Zîrâ şu vesvese öyle bir şeydir ki, cehil onu da‘vet eder, ilim onu tard eder. Tanımazsan gelir, tanısan gider.
Birinci Vecih, Birinci Yara: Şeytan evvelâ şübheyi kalbe atar. Eğer kalb kabul etmezse, şübheden şetme döner. Hayâle karşı şetme benzer bazı pis hatıraları ve münâfî-i edeb çirkin hâlleri tasvîr eder. Kalbe, “Eyvâh!” dedirtir. Ye’se düşürtür. Vesveseli adam zanneder ki, kalbi Rabbine karşı sû’-i edebde bulunuyor. Müdhiş bir halecan ve heyecan hisseder. Bundan kurtulmak için huzurdan kaçar. Gaflete dalmak ister. Bu yaranın merhemi budur: Bak, ey bîçâre vesveseli adam! Telâş etme. Çünkü senin hatırına gelen, şetim değil, belki tahayyüldür. Tahayyül-ü küfür, küfür olmadığı gibi; tahayyül-ü şetim dahi, şetim değildir. Zîrâ mantıkça tahayyül, hüküm değildir. Şetim ise hükümdür. Hem bununla beraber o çirkin sözler, senin kalbin sözleri değil. Çünkü senin kalbin ondan müteessir ve müteessiftir. Belki kalbe yakın olan lümme-i şeytâniyeden geliyor. Vesvesenin zararı, tevehhüm-ü zarardır. Yani onu zararlı tevehhüm etmekle, kalben mutazarrır olmaktır. Çünkü hükümsüz bir tahayyülü hakîkat tevehhüm eder. Hem şeytanın işini kendi kalbine mal eder. Onun sözünü ondan zanneder. Zarar anlar, zarara düşer. Zaten şeytanın da istediği odur.
İkinci Vecih budur ki, ma‘nâlar kalbden çıktıkları vakit, sûretlerden çıplak olarak hayâle girerler. Oradan sûretleri giyerler. Hayâl ise, her vakit bir sebeb tahtında, bir nevi‘ sûretleri nesc eder. Ehemmiyet verdiği şeyin
SAYFA 99
sûretlerini yol üstünde bırakır. Hangi ma‘nâ geçse, ya ona giydirir, ya takar, ya bulaştırır, ya perde eder. Eğer ma‘nâlar münezzeh ve temiz iseler, sûretler mülevves ve rezîl ise, giymek yoktur. Fakat temas var. Vesveseli adam teması telebbüsle iltibâs eder. “Eyvâh!” der. “Kalbim ne kadar bozulmuş. Bu sefîllik, bu hısset-i nefis, beni matrûd eder.” Şeytan onun şu damarından çok istifâde eder. Şu yaranın merhemi şudur: Dinle, ey bîçâre! Nasıl ki, senin namazın edeb-i nezîhânesinin vesîlesi olan zâhirî tahârete, batnının bâtınındaki necâset ona te’sîr etmez ve bozmaz. Öyle de, maânî-i mukaddesenin sûret-i mülevveseye mücâvereti zarar etmez. Meselâ, sen âyât-ı İlâhiyeyi tefekkür ediyorsun. Birden bir maraz, ya bir iştihâ, ya bevl gibi bir emr-i müheyyic şiddetle senin hissine dokunuyor. Elbette senin hayâlin, devâ-yı illet ve kazâ-yı hâcetin levâzımâtını görecek, bakacak. Onlara münâsib süflî sûretleri nesc edecek. Ve gelen ma‘nâlar ortalarından geçecekler. Geçeceklere ne beis vardır, ne televvüs var. Ve ne zarar var ve ne hatar var. Yalnız hatar ise, hasr-ı nazardır, zann-ı zarardır.