Η Έλυρος αποτέλεσε τη σημαντικότερη πόλη της νοτιοδυτικής Κρήτης κατά τη Δωρική και Ελληνορωμαϊκή Περίοδο. Ερείπια της σώζονται 500μ από το σημερινό χωριό Ροδοβάνι, στο ύψωμα Κεφάλα με την πανοραμική θέα στη θάλασσα. Λιμάνια της πόλης ήταν η Συία (σημερινή Σούγια) και η Λισσός. Η ακριβής τοποθεσία της πόλης πιστοποιήθηκε όταν βρέθηκε στο Ροδοβάνι επιγραφή με τη φράση «έδοξε την πόλει των Ελυρίων».
Στην Έλυρο λατρευόταν ο Απόλλωνας, η νύμφη Ακακαλλίδα και οι γιοι τους Φίλανδρος και Φυλακίδης. Σύμφωνα με την παράδοση, ύστερα από το φόνο του Πύθωνος, ο Απόλλων κατέφυγε στην Τάρρα (σημερινή Αγία Ρουμέλη), όπου και συνευρέθηκε με τη νύμφη Ακακαλλίδα. Από την ένωση αυτή γεννήθηκαν οι δίδυμοι γιοι Φυλακίδης και Φίλανδρος, που τους θήλασε μια κατσίκα. Γι’ αυτό και οι Ελύριοι αφιέρωσαν κάποτε στους Δελφούς μια χάλκινη αίγα που θήλαζε δύο νήπια.
Η Έλυρος ήταν βιομηχανικό και εμπορικό κέντρο, ενώ εντοπίστηκαν και εργαστήρια παραγωγής όπλων. Έκοβε δικό της νόμισμα, γεγονός που πιστοποιεί την ισχύ της, στο οποίο υπήρχε αναπαράσταση της αίγας που μεγάλωσε τους γιους της Ακακκαλίδας και μια μέλισσα. Από την Έλυρο καταγόταν κατά μια εκδοχή ο λυρικός ποιητής Θαλήτας (7ος π.Χ. αιώνας).
Μετά την κατάληψη της Κρήτης από τους Ρωμαίους, η πόλη συνέχισε την ακμαία της πορεία ως και τα Βυζαντινά χρόνια, όταν και υπήρξε έδρα Επισκόπου. Αργότερα καταστράφηκε από τους Σαρακηνούς. Το γνωστότερο ρωμαϊκό εύρημα είναι το ρωμαϊκό άγαλμα του Φιλόσοφου, που εκτίθεται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο των Χανίων. Το άγαλμα βρέθηκε στη θέση παλαιοχριστιανικής βασιλικής, της οποίας το δάπεδο σώζεται.
Στον αρχαιολογικό χώρο της Ελύρου θα δει κανείς τις μεγάλες δεξαμενές της πόλης, ίχνη κτιρίων, ρωμαϊκό υδραγωγείο, τμήμα τείχους, το θέατρο, ενώ εδώ υπάρχει κι ένας μεταγενέστερος τούρκικος Κουλές (πύργος). Γύρω από την πόλη εκτείνεται και το νεκροταφείο της. Σε κοντινή απόσταση, κοντά στο χωριό Μονή, έχει εντοπιστεί Ελληνορωμαϊκός τάφος λαξευμένος σε σχήμα πυραμίδας.