Кешелі бері Ауғанстандағы жағдай осы. Ауғанстанның уәлаяттарын бірнеше айда басып алған тәліптер кеше кешке ел астанасы Кабулды еш соғыссыз алды. Ал үрейленген жұрт елден қашып шығу үшін әуежайға лап берді. Ауғанстан Президенті Ашраф Ғани де жан сауғалап, шетелге қашты. 20 жыл бойы АҚШ-тың әскери күштері уысында ұстай алмаған Ауғанстан осылайша Қазақстан, тіпті, Біріккен Ұлттар ұйымы "экстремистік" деп таныған "Талибан" ұйымының қолына өтті. Енді тәліптер өзге де елдерді жаулап алуы мүмкін бе? Қазақстанға қандай қауіп бар?
Ауғанстанда кешеден бері бүкіл билік "Талибанның" қолына көшті. Ел президенті Ашраф Ғани ауғандық бизнесменнің ұшағымен шетел асты. Кабулда оқ тимеген үй, үрейі ұшпаған ел қалмаған. Бәрі басы ауған жаққа қашып жатыр. Әуежай терминалы халыққа лық толы. Қазір Кабулдың халықаралық әуежайында жолаушылар рейстері тоқтады. Халық осылай жан-жаққа бытырап жатқанда "Талибан" қозғалысы саяси бюросының ресми өкілі Мұхаммед Наим "тәліптер ешбір дипломатиялық миссияға тиіспейді, шетел азаматтары мен шетел миссияларының қауіпсіздігіне кепілдік береді, Ауғанстандағы барлық саяси жетекшілермен диалогқа дайын" деп мәлімдеді. Ал Қазақстанның сыртқы істер министрлігі Ауғанстанда Қазақстан азаматтары жоқ екенін, дипломаттар сонда жұмысын жалғастырып жатқанын мәлімдеді.
Талибан қозғалысы Ауғанстанда 1994 жылы құрылған. Негізінен Пәкістан медреселерінде тәлім алған пуштундардан яғни, ежелгі парсы халқынан тұрады. Олардың мақсаты - мемлекетті заңмен емес, шариғат негіздерімен басқару. Тәліптер Ауғанстанды 1996 жылдан 2001 жылға дейін де билеген. Олардан ауған халқын азат ету үшін АҚШ әскері 20 жыл бойы әрекет етті. Бірақ, НАТО мен АҚШ әскері биыл, бірінші мамырда Ауғанстаннан кете бастады. Содан бері бірнеше уәлаятты басып алған талибандықтардың қолына қазір тұтас Ауғанстанның билігі тиді.
Қазақстандық сарапшылар дәл қазір тәліптерден Орталық Азия мен Қазақстанға тікелей қауіп жоқ деп отыр.
САНАТ КӨШКІМБАЕВ, Қазақстан стратегиялық зерттеулер институты директорының орынбасары:
- Олардың Орталық Азияға көз салуы үшін саяси қауқарлары жетпейді. Ақшаны қайдан алады, экономикасын қалай көтереді әзірге сұрақ. Тек, Пәкістанға теміржол салуы мүмкін. Солармен байланыс орнатуы мүмкін. Ал, көршілес Өзбекстан, Тәжікстан тарапымен әзірге нақты байланыс жасауы қиын. Енді билік басына батыс көрген оқымыстыларды тартқанымен, қорғаныс, ішікі істер министрлігі секілді идеологиялық қызметке тәліптерді тартады. Ал, олар бәрібір радикалды дінді ұстанады.
Ауғанстан билігіне тәліптер келмей тұрып та, халық ішінен іріп жатты. Ұрлық-қарлық бола қалса полицейлер шеше алмады. Әр уәлаятты әркім биледі. Халықтың мәселесін басқарушы органдар емес, талибандықтар шешетін дәрежеге жетті. Ал, биыл АҚШ әскері кете бастағанда алдымен тәліптер шекарадағы бақылау-өткізу пункттерін басып алды. Тәліптер қолына билік тигенімен, сарапшылар олардың көптеген мемлекетпен дипломатиялық қарым-қатынас құра алатынына күмәнмен қарайды. Олар онсыз да түрлі саяси эксперименттің ортасында қалған халықтың тұрмысы нашарлап, өмір сүру сапасы төмендейтініне сенімді.
Дамыған мемлекеттер тәліптерді мойындай ма, кім инвестиция құяды, әзірге белгісіз. Елдің территориясына тәліптер иелік еткенімен, халық жан-жақа бытырап, мемлекет ретінде құлдырауы мүмкін. Шариғаттың қатаң қағидасымен әйелдерге ниқаб кигізуді талап етіп, күнә жасағандарды елдің көзінше жазалайтын тәліптер үстем еткен қоғамның қаншалықты өркениетке сай дамитыны әзірге үлкен сұрақ.
Айбар Төлжанұлы, Дидар Елеуов
Бізді әлеуметтік желіде оқыңыздар:
KZfaq - / @informburo31kanal
Facebook - / informburo31
Instagram - / informburo31
Vkontakte - informburo31
TikTok - www.tiktok.com/@informburo31
WhatsApp Информбюро +7 777 331 31 31
#Талибан #Тәліптер #Ауғанстандағы_соғыс #шариғат #діни_режим #тәліптер_қозғалысы #талибандар_қозғалысы