Bài hát: Bài Ca May Áo
Sáng tác: Xuân Hồng
Trình bày: Thanh Huyền - Tốp ca nữ Nhà hát CMNVN
Vào thập niên 60 của thế kỷ trước, người dân miền Bắc luôn mở lòng đón nhận những sáng tác văn nghệ của miền Nam gửi ra, đặc biệt là âm nhạc. Trong số những bài hát vượt ngàn cây số từ nơi tuyến lửa nóng bỏng ra miền Bắc có một bài hát gọn gàng, xinh xắn được mọi người yêu thích là “Bài ca may áo” của Xuân Hồng - một nhạc sĩ quen biết của văn nghệ giải phóng.
Sinh thời, có lần Xuân Hồng kể; khoảng những năm 1962 - 1963, khi ông đang hoạt động văn nghệ ở chiến khu, mọi chủ trương chính sách, nhiệm vụ của Đảng, của Mặt trận đều cần được chuyển hóa thành sáng tác văn nghệ mới để dễ dàng ngấm sâu vào các chiến sĩ giải phóng và bà con cô bác.
Một lần nhạc sĩ chứng kiến, bàn tay mềm mại của các cô gái thoăn thoắt may áo gửi ra chiến trường cho bộ đội giải phóng. Nhìn thấy các cô gái vô cùng hạnh phúc khi dệt từng đường kim mũi chỉ, tạo nên những tấm áo nghĩa tình gửi cho chiến sĩ, nhạc sĩ nảy ngay ra một ý nhạc: “Chiến sĩ ta dầm mưa dãi nắng. Mưa rét run người nắng sẫm màu da. Tấm vải ta làm ra mảnh áo. Là chiến sĩ quyết tâm diệt thù…”.
Ông viết liền một mạch là xong cả bài. Bài hát cực kỳ ngắn gọn, chỉ có một đoạn. Âm hình tiết tấu cũng khá đơn giản, chỉ là những nốt đen, trắng (ngân dài ở cuối mỗi câu) và móc đơn. Có thể nói “Bài ca may áo” là mẫu mực cho thể ca khúc bởi tính chất hàm súc, cô đọng, được bố cục rất chặt chẽ, khúc chiết. Sự tinh giản đến mức không thể hơn thế đã làm cho ca khúc này đạt được những chuẩn mực nghệ thuật.
Về chất liệu âm nhạc dễ nhận ra bóng dáng làn điệu “Bậu lỡ thời” - một điệu dân ca quen thuộc vùng đồng bằng Nam bộ, nhưng ngay sau đó đã được tác giả phát triển, sáng tạo nên thành một giai điệu hài hòa, hoàn chỉnh.
“Bài ca may áo” ngay từ khi mới ra đời đã được đồng bào và chiến sĩ ưa thích bởi kết hợp được cả 2 yếu tố: vừa rất dân dã, đại chúng, gần gũi với sự cảm thụ của số đông vừa đạt tới đỉnh cao nghệ thuật, tinh tế. Một điểm rất đáng nói ở ca khúc này là Xuân Hồng viết ở điệu thứ (mineur) vốn dĩ có đặc điểm tạo nên màu âm tối, lạnh nhưng giai điệu lại rất trong sáng, vui tươi, nhí nhảnh. Đó là điều độc đáo, ít thấy vì thường chỉ muốn cho ca khúc vui, hoạt như “Bài ca may áo” thể hiện, người viết nghĩ tới điệu trưởng (majuer) hơn là thứ vì đặc điểm như đã nói.
“Bài ca may áo” lời lẽ ca từ có phần nôm na như khẩu ngữ hằng ngày, không một chút cầu kỳ: “Anh hăng hái ngoài nơi tiền tuyến. Em hứa quyết tâm nguyện hết sức mình. Nhanh tay lên nào, anh chị em ơi!” và“Ta may áo này sao cho kỹ cho chiến sĩ ta vừa ý đẹp lòng. Nhanh tay lên nào anh chị em ơi!”. Lại nữa: “Hôm nay áo nằm trong tay ta. Mai áo sẽ ra ngoài chốn chiến trường. Nhanh tay lên nào anh chị em ơi!”. Điệp khúc cuối cùng là sự giục giã một cách hối hả, sau những lời bình dân, nghĩ sao nói vậy. Đó là ý nghĩ, tình cảm tự nhiên, chân thành của những cô gái ở hậu phương may áo gửi ra tiền tuyến cho các chiến sĩ.
Không cầu kỳ, chải chuốt, khách sáo. “Bài ca may áo” của Xuân Hồng đã làm say đắm trái tim hàng triệu người ở sự chân thật này. Đó chính là hơi thở tự nhiên nhất của cuộc sống - yếu tố tiên quyết tạo nên thành công cho mọi sáng tác văn nghệ.
Từ khi “Bài ca may áo” được giới thiệu trên làn sóng Đài TNVN, bài hát thường xuyên được phát trong chương trình ca nhạc theo yêu cầu thính giả. Theo những cán bộ biên tập âm nhạc ở Đài TNVN, đây là một trong những bài hát có lượng thư yêu cầu nhiều nhất trong suốt mấy chục năm. “Bài ca may áo” cũng được nhiều đoàn nghệ thuật dàn dựng đưa đi biểu diễn ở trong nước và nước ngoài.
Giờ nhạc sĩ Xuân Hồng đã yên giấc ngàn thu. Nhưng tên tuổi của ông còn mãi gắn liền với những ca khúc nổi tiếng: Bài ca may áo, Hành quân đêm, Xuân chiến khu, Chiếc khăn tay, Tiếng chày trên sóc Bom Bo, Mùa xuân trên TP. HCM, Mùa xuân bên cửa sổ…./.
NS Nguyễn Đình San