Бәріңізге Ассалаумалейкум!
Казақ хандығының бір кезде Қытаймен иық тіресіп, орыс пен иранды табанына салғанын білесіз бе? Қазақтың тек қорғанушы емес, жаулаушы мемлекет болғанын дәлелдеп беретін қаһарман ханымыз жайлы естіппе едіңіз? Ендеше Қазақ елінің империя құру жолындағы ұлы күресін сізге Білген дұрыс!
Дәл осыдан екі жыл бұрын Хақназар ханды жерледік. Міне бүгін, Жәнібектің тағы бір немересі сексен жасар Шығай ханның да көзінің нұры сөнді. Осынау қиын-қыстау тар кезеңде қазақтың тағы иесіз қалды. Кім иелік етпек?! Кешегі Тоғым, Ахмет, Тақыр хандардан кейін қазақ елі, Хақназар тұсында ғана есін жинай бастап еді. 1580-жылы қарғыс атқыр Баба Сұлтан сатқындық жасап, қос бөлтірігімен бірге басын алды. 1582-жылы немере ағасының кегін қайтармақ болған Шығай да опат болды. Бұл жаңалық Абдаллахтың кеңесшісі болған Шығайдың баласы Тәуекелдің де құлағына жетті. Ішіне қара қатқан Тәуекел, өзбек ханы Абдаллахтың бұйрығымен Баба Сұлтанға аттанды. Қос арланның арасында таланған қаншықтай Баба Сұлтан қашқан жерінен, тұтқынға алынды. Ыза-кек, Хақназар мен Шығайдың кегі жіберсін бе?! Сауға сұраған Баба Сұлтанның басы алынып, Ұлытау жерінен Самарқанға дейін жөнелтілді. Көзіне сүйелдей болған жауының жойылғанына қуанған Абдаллах Тәуекелге Ташкент пен Түркістанды, Шымкент пен Созақты сыйға берді. Бірақ бұған Тәуекел сұлтан масаттана қоймады. Өйткені, көз алдында ата бабасының тағы қаңтарылып, қазақ елі қара жамылып отыр еді. Абдаллах Тәуекелдің жеке хан болғанын қаламады. Хан бола қалған жағдайда өзінің басына әңгір таяқ ойнарын жақсы білді. Мұның бәрін пайымдай білген Тәуекел, бір түнде қашып кетті.
Қазақ елі Жәнібек ханның шөбересін құшақ жая қарсы алды. 1582-жылы ақ түйенің сүтіне шомылдырып, ақ киізге көтеріп хан сайлады. Ол өзінің маңына Есім сұлтан, Ораз Мұхаммед, Құл Мұхаммедттей бауырларын, Жиембет жырауды, Қияқ пен Тұяқ сынды дала баһадүрлерін топтастыра білді. 1585-жылға дейін бар болғаны 3 жылда Дешті Қыпшақ даласын Қасым ханның деңгейіне жеткізді. Қазақ халқының ауызы аққа тиіп, ақ майды аяғымен тепкенқарамайтын туды. Енді Тәуекелге не керек? Соғыс керек. Хандық дәуірде Қазақ ешкімге шапқыншылық жасамай, өз жерін ғана қорғау мақсатымен күн кешті деуіңіз мүмкін. Қателеспеңіз! Бұл қате пікірді Тәуекел ханның жорықтары растайды. Ол алдымен ойраттарды талқандап, ордасын басып алды. Оларға хан етіп інісі Құл Мұхаммедті тағайындады. Моғолдарды Үндістан өлкесіне дейін тырқырата қуып, халқы мен жерін иемденді. Бұл кезде солтүстік-батысында Аштархан, Қазан, Қырым, Сібір, Ноғай сияқты түркі елдері Орыс жұртына жұтылып бара жатқан еді.
Тәуекел енді Осман сұлтаны 3-Мұратпен бірігіп Қазан мен Аштарханды қайтармақшы болды. Оған бас етіп Ораз Мұхаммедті аттандырды. Бұл соғысқа өзі де қатысар еді. Оңтүстіктен Өзбек әскері соғыс жариялап қазаққа қарсы лап қойды. Тәуекел соған аттанды. Бұл шамамен 1587-88 жылдар еді. Тактикамен соғысып, үнемі шеппен жүретін Абдаллах әскерін, кілең қара жалды, қара жуан қазақтың армиясы күтіп алды. Жәй ғана күтіп алған жоқ. Түгел дерлік қырып тастады. Абдаллахтың әскері зеңбірек пен білтелі мылтығын атып үлгерген де жоқ, тажал төнгендей қазақтың тегеурініне шыдас бере алмады. Абдаллах хан Тәуекелден сауға сұрап, бітімге келуге шақырды. Осылайша өзбектің екі әскерін, бірі атқа мінгестіріп, масқаралап Отанына қайтарды.
Қап, әттеген-ай! Бағанағы Орыс жеріне аттанған әскерлерден суық хабар келді. Күздің қара суығын пайдаланып Османдықтарға қарсы, Еуропалықтар одақ құрып үлгерген екен. Жерін талан-таражға салмақшы болып, Крест жорығын ұйымдастырыпты. Енді 3-Мұрат күшінің көп бөлігін жерін қорғауға жұмылдырды. Ораз Мұхаммед болса қарақшылардың қолына түсіп, тұтқынға алынды. Қалған жасағы қазақ жеріне қайта оралды.
Ештеңе етпес. Таста тамыр, Төреде туыс болмасын түсінген тас жүрек Тәуекел, бұған аса қайғыра қойған жоқ. Ол мың асқанға бір тосқан деп Мауереннахр мен Бұхараға аттанбақшы болды. Екіге бөлінген туыстас халықты, қайта біріктіруді арман етті.
Абдаллахтың іші-қуысын бес саусағындай білетін Тәуекел хан алты алашқа ат шаптырып әскер жинады.
Хақназар хан тұсында бекіткен "достастық антын" бұзып 1596-жылы 150 мың қолмен Шайбани ұрпақтарының мемлекетіне жаңа шапқыншылық жасайды. Абдаллах хан «бұл қазақтардың кезекті тонаушылық жорығы болар» деп ойлап, оған шекаралық аймақтағы әмірлердің әскерін ғана қарсы қояды. Дала армиясы отырықшылардың тас-талқанын шығарып жеңеді. Осы шайқастардың бірінде Абдаллах хан көз жұмды. Тәуекел хан Иран шахымен келісімге отырып екі бағыттан шабуылдауды қолға алды.
Абдаллахтың баласы Әбдімүмин екіжақты майданда соғысуға мәжбүр болады. Бірақ, шайқастың барлығында жеңіліп қала берген соң, өз ішінде көтеріліс басталып ханның басы алынады. Қазақтар Ахси, Әндижан, Ташкент, Самарқанд қалаларын басып алды. Бір кездері Әмір Темірдің жақсы көрген көк тасты тағына, қазақтың Тәуекелі отырды. Шыңғысханнан басқа ешкімнің қолы жетпеген Самарқандты уысына түсірді. Толығырақ Видеода...