بۆ ئەوەی ببنە خاوەنی ئەو زانیاریانە یان ئەو دووپیتەی کەباسی دەکرێت گەشتی دوورو درێژیان کردبێ خۆیان ئەوناوچانەیان بینیبێ بۆ نموونە ناوچە بورکانیەکان خاوەنی زۆر لەو ئازەڵانەن کەپەرەسەندن تێیاندا رووی داوە وەکو بەبەغا کە توانای قسەکردنی هەیە یان سەگی ئاوی کەتوانای هەناسەدانی هەیە لەناو ئاوو لەسەر ووشکانی بۆ ئەو ناوچانە پیتی س یان ز دانراوە کە گوزارشت لە پەرەسەندن دەکات کەواتە ئەوان پسۆڕیش لەبواری زیندەوەر زانی وڕووەک زانی دا هەروەها ئەوان لەبواری ئەستێرەناسی و کەشتی وانی و پۆلێن کردن دا زانیاری زۆرباشیان هەبووە ئەوەش بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە کەمرۆڤی ئەو سەردەمە بەبەردەوامی لەگەڕان دا بووە بەدوای خۆراکەوە و چنیویەتیەوە و کۆچەری بووە و ڕووپێوی زەوی کردووە لەئەنجامی ئەو گەڕانانەی دا کە هەزارەها ساڵی خایاندووە ئەو زانیاریانەی چنگ کەوتووە و شارەزایی پەیدا کردووە کە هاتوونەتە ناوچە کوردستانیەکان کشتوکاڵ دۆزراوەتەوە دوای ئەوە لادێ وشارو شارۆچکەیان دروست کردوەلەو ڤیدیۆیەدا ئەو شوێنەوارانە نزیکەی چوار هەزار ساڵ پێش ئێستایە بەڵام لەناوچەی کوردستانی باکور سەلماندوویانە کە کۆنترین لادێ نزیکەی دوانزە هەزار ساڵ پێش ئێستایە کە کۆنترین لادێیە کەتۆو دۆزراوەتەوە کاری کشتوکاڵی تێدا کراوە ئەگەر دیقەتی ووشەکان بدەین پیتی و ، د، ن ی تێدا کە سێ قۆناغی جیاواز دەگرێتەوە قۆناغی ووت و وێژ دادپەروەری قۆناغی مرۆڤی پابەند بەدیانەتەکانەوە ئەوانە باسی زانیاری هەزارەها ساڵ پێشتر ئەکات کە ئەوان کاریان لەسەر کردووە چونکە قۆناغی پیتەکان یان قۆناغی پیتی واو هی ئەو قۆناغە بووە کە مرۆڤ کۆچەری بووە و زانیاری لە ئازەڵەکانەوە وەرگرتووە بۆ نموونە بۆ دۆزینەوەی سەرچاوەی ئاوی خواردنەوە دوای ئەوان کەوتووە بۆ ئەوەی بزانێت ڕووەکێک شیاوە بۆ خواردن و ژەهراوی نیە سەیری ئەو ئاژەڵانە یان کردووە کە لەسەر چی ئەژین ئەو دەنگانە یان ئەو پیتانە چیە کە دەردەچێ لە دەمیانەوە بەو پیتە ناویان نراوە لای خۆیان جێگیریان کردووە بۆ نموونە ووشەی مانگا یەکەم پیت م ئەو ووشەیەی کە دەیڵێتەوە ما یان مو کە ئەوانە هەمووی مرۆڤ کاری لەسەر کردووە دوای ئەوە قۆناغی ڕەوان بێژی بە پیتی ریا ڕ گوزارشتی لێ کراوە کەبەهەزارەها ساڵ دوای قۆناغی پیتەکان بووە لەو قۆناغەدا مرۆڤ زیاتر کاری لەسەر سروشت و کردووە شارەزای وەرزە جیاوازەکان و وەرزی جیاوازی ڕووەکەکان بووە و لەو قۆناغەدا مرۆڤ کشتوکاڵی کردووە کە ئەمەش ژیان تیادا هەزارەها ساڵی خایاندووە دوای ئەوە قۆناغی دیانەتەکان و ئەو زانیاریانەی کە بەدەستی هێناوەکە لەسەردەمی حەزرەتی نوحەوەیە کەلەو قۆناغەداو کە بەشێکی دوایی قۆناغی ڕەوان بێژیش بکرێتەوە کە مرۆڤ شارەزایی توخم و ڕەگەزە جیاوازەکان بووە کەلێرەدا مەبەستی لەوە هەیە کە کۆرپەلەی زیندەوەرەکان بەگشتی و هی مرۆڤیش لەدوو ڕەگەزی جیاواز دروست بووە کاتێک مرۆڤ درکی بەو زانیاریانە کرد شۆڕشێکی گەورەی لەهەموو بوارەکانی ژیان دا دروست کرد چونکە ئەو زانیاریانەی لە بوارەکانی تریش دا بەکارهێناوە زیاتر ئاشنا بوو بە دەورو بەرەکەی زانی بۆ زۆربوونی ئازەڵەکانیش هەردوو ڕەگەزەکەی پێویستە جیاوازی بکات لە نیوان ڕەگەزی ئاژەڵەکان دا هەروەها بە وورد بوونەوەی زیاتر بۆشی دەرکەوت ڕووەکەکانیش لەسەر هەمان یاسا دروست بووە ئەویش لەدوو توخمی جیاواز دروست بووە لەبەر ئەوەیە پیتی دال و ڕا زۆر زیاتر لەسەر یاسا گشتیەکانی سروشت ئەڕوات ئەو پیتانە مانایەکی زۆر فراوانی زانست ئەگرێتەوە لە هەموو ڕوویەکەوە ئەگرێتەوە ئەگەر زانیاریەکی ڕاست بووبێ بەبەردەوامی کاریان لەسەر کردووە و سەلماندوویانە کە ڕاستە ئەگەر هەڵە بووبێ ئەو زانیاریە وەلا نراوە بۆ نموونە زانیاری لەناوچوونی دایناسورەکان لەو ڕۆژەوەی دۆزراوەتەوە مرۆڤ کاری لەسەر کردووە هەتا ئەمڕۆ ئەوەتا ئێستا لەزۆر لەزانکۆ کانی جیهان لێکۆڵینەوە لەسەر ئێسک و پروسکی ئەو ئاژەڵانە دەکرێت و زانیاری زیاتر لەسەر ژیانیان کۆکراوەتەوە زۆربەووردی ئەزانن کە ئەوان پێش سەدەها ملیۆن ساڵ ژیان و پێش شەست وپێنج ملیۆن ساڵ لەناوچوون . جگە لەوانەش لەو ووشانەدا پیتی آ و ی هەیە کە ناوی ئەو کۆمەڵانەن کە کاریان لەسەر بابەتە زانستی و کارو بارەکانی کۆمەڵگا وپێش خستنی کە ئەوەش زۆر لایەنی ژیان ئەگرێتەوە بۆ نموونە ئەو دیانەت وبیرو باوەڕانەی کە پەیڕەویان کردووە یان ئەو کارانەی کەلەسەر ژینگەکانیان کردوویانە بۆ نموونە زۆرێک لەو خێڵانە لەنزیک ڕووبارەکان ژیاون لەهەندی کات دا تووشی لافاو و بوونەتەوە ئەوان بۆ ئەو مەبەستە تەپۆلکەی بەرزیان بنیات ناوە بۆ ئەوەی خۆیان و ئاژەڵەکانیان و ئەو زەخیرە و تۆوانەی کەلەسەری ئەژین پارێزراو بێت ئەوکاراانە هەمووی لەژێرپیتی و یان د یان ڕ دانراوە ئەو دەقانەی کەبەچەند پیتێک گوزارشتی لێ کراوە باسی زانستی دەیەها هەزار ساڵ لەخۆ دەگرێت بۆیە پێشیان ئەڵێن قسە هەزارە و دوانی بەکارە ئەو پەندە لەسەر ئەو ووشە و پیتانەیە کە مانایەکی زۆر دەدات