Araştırmacı Yazar Bojidar Çipof'un "CIEES 2020 - Ortodoks Kiliseleri Tarihi" kongresinde , "İstanbul Bulgar Ortodoks Cemaati’nin Kısa Tarihi Ve Demir Kilise “Sveti Stefan”in Yapım Serüveni
" başlığıyla yaptığı sunumdur.
Bildiri Tam Metni için tıklayın: www.piees.org/y...
Özet
İstanbul’un Haliç kıyısında demirden yapılmış ve birçok özelliği bulunan bir kilise vardır. Halk arasında “Demir Kilise” olarak da bilinen ”Sveti Stefan” Bu yapı Türkiye’de inşa edilmiş ilk prefabrik yapıdır. İstanbul’un Fethi’nden sonra Fatih Sultan Mehmet Rum Patrikhanesi’ne özel bazı yetkiler verdi. Bunlar; dini imtiyazların yanı sıra cismani yetkilerin de yer aldığı özel bir statü şeklinde yorumlanabilir. Patrikhane’nin yetkilerinin en önemli nokta Patriğe verilen “Millet Başı” unvanıydı ve bu suretle Osmanlı topraklarındaki Ortodoks tebaanın tümü Rum Patrikhanesi’ne bağlı oldu ki Bulgarlar da Rum Patrikhanesi’ne dini ve idari açıdan bağlanmış oldu… Zaman içinde bu süreç Rum Patrikhanesi’nin diğer Ortodoks tebaa üzerinde asimilasyona yol açan bir hal aldı. Helen doktrininin ilk ayağı “Tüm Ortodokslar Helendir” şeklindedir. Bu bağlamda Ortodoks tebaası Bulgarları eğitimden yola çıkarak dillerinden koparan ve ayinlerde sadece Rumca okunmasına varan bir sistem devreye girdi. O dönemde sarayda söz sahibi ve padişah ile yakın olan, fakat öte yandan tamamen Rumlaşmış (Grekofil) Osmanlı Tarihi sürecinde; Stefanaki Paşa ya da Aleko Paşa diye bilinen bir Bulgar olan Stefan Bogoridi, Rumların soydaşlarına yaptığı baskılardan rahatsız olmaya başlamıştı. Bogoridi bu vicdan azabıyla Bulgarların lehine bir takım girişimlerde bulunmaya başladı ve nitekim 18 Eylül 1848’de Padişaha bir mektup yazarak İstanbul’da yaşayan Bulgar Cemaati’ne mahsus bir papaz evi kurulması için müsaade istedi. Bogoridi’nin mektubuna, 23 Eylül 1849 (6 Zilkade 1265) tarihli Padişah iradesi ile izin verildi. Stefan Bogoridi, şu anda üzerinde “Demir Kilise”nin (Sveti Stefan) bulunduğu, kendi mülkü olan ve üzerinde eski bir ev bulunan arsayı bağışladı. 9 Ekim 1849’da papaz evi ya da küçük kilise denilen eski ahşap ibadethane, 23 Ekim 1849’da yapılan törenle Arhidyakon Stefan (Aziz Stefan) adı ile takdis edildi. Bir kilise kutsanması esnasında o kiliseye verilecek adın, bir aziz adı olması gerekir. Burada Aziz Stefan adının seçilmesindeki maksat; Stefan Bogoridi’yi de çağrıştırması ve onun da anılmasının sağlanması amacını taşımaktadır. Bu Bulgarların Rum Patrikhanesi’nin hegemonyasından ayrılmanın başlangıcıdır. 3 Nisan 1860’daki Paskalya Bayramı’nda yaşanan bir olay da bu süreçte çok önemlidir. O gün ahşap Sveti Stefan Kilisesi’nde Episkopos “İlarion Makariopolski”, Rum Patrikhanesi’ne olan bağımlılığı ret ederek, Bulgar Kilisesi’nin bağımsızlığını ilan etmiştir. Paskalya Ayini’nde, Rum Patriği’nin adının anılması gereken bölüme gelindiğinde halk bir ağızdan şöyle bağırmaya başladı: “Patriği anma Sultanı an... Patriği anma Sultanı an ...” Bu süreç; 27 Şubat 1870 Cuma günü, “Sultan Abdülaziz”in, Patrikhaneden bağımsız bir kilise kurulmasını sağlayan “Ferman”a giden süreçtir. “Sultan Abdülaziz” 6 Mart 1870’de Bulgarlara müstakil bir kilise kurulmasını, ruhani ve idari açıdan Patrikhaneden ayrılmalarını kabul etti ve 11 Mart 1870’de (8 Zilhicce 1286) 11 maddeden oluşan “Bulgar Eksarhlığı Fermanı” kabul edildi.
Demir Kilise Sveti Stefan’ın projesi ünlü Ermeni mimar “Josef Aznavur” (Hovsep) tarafından yapılmış, inşaat ise Avusturya’da Vagner Firması’na yaptırılmıştır. Tamamen sökülebilir özelliği olan bu kilise evvela firmanın bahçesine kurulmuş ve bilâhare sökülerek İstanbul’a nakledilmiş ve bir kez daha burada monte edilmiştir. Başbakanlık Arşiv Belgeleri’ne göre; Sveti Stefan Kilisesinin açılış günü 20 Eylül 1898’dir. Fakat bazı Bulgar kaynaklarında ise bu tarih 8 Eylül 1898 olarak belirtilmektedir. Demir Kilise 2011’de yapısal büyük hasar nedeniyle onarım için kapatıldı ve 7 sene süren bir onarım süreci başladı. 7 Ocak 2018 Pazar günü uzun restorasyonun ardından sonra yeniden açıldı. O günün değerlendirmesine göre; 16 Milyon’a mal olan restorasyonun 13 Milyon’u Türkiye tarafından, 3 Milyon’u Bulgaristan tarafından karşılandı. Yeniden açılışı Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile Başbakan Binali Yıldırım ve Bulgaristan Başbakanı Boyko Borisov’un katılımıyla yapıldı. Demir Kilise Sveti Stefan’ın yönetimi bir Türk Kurumu olan “Bulgar Eksarhlığı Vakfı” ya da bilinen adıyla “Bulgar Kiliseleri Vakfı” tarafından idare edilmektedir.
Anahtar Kelimeler: Demir Kilise, Bulgar Kilisesi, Sveti Stefan.