Bu videoda pil bitince mi, yarımken mi şarj etmeliyiz gibi şarj konusuyla ilgili merak edilen şeyleri çok detaya girmeden açıkmaya çalışacağım.
Öncelikle elektrikli bisikletlerin bataryasının içine bakalım. 40-50 tane 18650 li-ion pil ve BMS - Battery management system , türkçesiyle pil yönetim sistemi devresi bulunduğunu görürüz. Cep telefonlarımızda, powerbanklerimizde, laptoplarımızda kullanılan piller de bu li-ion piller ile aynı teknolojiye sahiptir, tek farkları böyle silindir şeklinde değil telefona uygun olarak dikdörtgen formda olmalarıdır. Bu piller yüksek kapasitelerine göre oldukça hafif olduğu için elektrikli bisikletlerde tercih edilirler. Her ne kadar 2000 kere şarj edilebilmeleri mümkün olsa da üreticiler standart pilleri 300-500 kez tam şarj etmenin mümkün olduğunu söylerler. 18650 pillerin çok bilinmeyen bir diğer özelliği ise yüksek anlık akım verebilmeleridir, yani kapasitesi 2200 milamper olan 10C bir pil, 22Ampere kadar anlık akım verebilmektedir, sürekli olmayan bu gücü, depara kalkmış bir koşucu olarak düşünebilirsiniz bunu elektrikli bisikletlerde dik yokuşları çıkarken veya ani kalkışlarda hissederiz. Aslında bu kadar ufacık pillerin bisikletle beraber 120-130 kilogramlık yükü kolaylıkla taşıması sürücüleri bir hayli şaşırtır. İşte arka taraftaki teknoloji budur, kaliteli pillerde deşarj akımı, deşarj katsayısı yüksektir, maliyeti etkileyen önemli faktörlerden biridir. Kalitesiz pillere sahip bisikletlerdeki "yokuş çıkarken bayılma, çekmeme" olayının sebebi de budur.
Bu pillerin olumsuz iki özelliği vardır birincisi yanmaya, patlamaya çok elverişlidir, bir kaç tanesi bile ciddi risk barındırırken bisikletlerde 40-50'si bir arada bulunana piller oldukça tehlikelidir. Darbelerden, sıcaktan, sudan korumak gerekir, müdahale eden kişinin bu işte bilgisi olması şarttır. Özellikle ben pilleri alıp bataryamı yaparım diyen arkadaşlar lütfen bir daha düşünün.
Bir diğer olumsuz özelliği ise bu pillerin kullanım yani şarj-deşarj açısından çok hassas olmalarıdır. Bu pilleri tamamen deşarj ederseniz veya kapasitesini geçtiği halde şarj etmeye devam ederseniz pil bozulur yani şarj tutmaz. Evet evet pil çöp olur, bu kadar hassastır. İşte bu noktada sahneye BMS çıkar; Battery management system , türkçesiyle pil yönetim sistemi. Bu devre her pille tek tek adeta bebek gibi ilgilenir. Elbette aynı üretici tarafından, aynı partide üretilen pillerin birbirine çok benzemesi ve benzer şekilde davranması beklenir, ilk gün böyledir ama 1-2 yıl sonunda piller çeşitli faktörler sonucunda farklılaşmaya başlar, bu çok küçük farklar gittikçe büyür, üçüncü dördüncü yıla gelindiğinde bataryamızdaki 40 pil içinde tamamen bozulan, artık şarj tutmayan pilleri görmek sürpriz değildir. Unutmayın 18650 piller için ortalama ömür teorik olarak 3 yıldır. BMS devresi her bir pili 4.2 volta kadar uygun akımla fazla ısınmasına müsaade etmeden el bebek gül bebek şarj eder. li-ion piller 2.8V'un altına düşürülmemelidir, düşerse geri dönüşü olmayacak şekilde bozulurlar, bu yüzden az önceki örneklerdeki gibi pilin tamamen bitmesi önlenir, her zaman pilde belli bir voltaj bırakılır.
Peki bu teknik bilgilerden sonra "ne zaman sarj etmeliyiz?" sorusunu net şekilde cevaplayalım. Dilediğiniz zaman sarj edebilirsiniz yani cep telefonunuz gibi davranın. Neticede BMS devresi sizin yerinize pilinizi korur.
İçi rahat etmeyenler için şunu önerebilirim; BMS devrelerinin çalışma mantığından bahsettik, siz de pilinizi bu devre gibi dibini görene kadar kullanmasanız veya 1-2 gün boyunca adaptöre takılı bırakmasanız fena olmaz. Pilin ömrünü %3-5 kadar uzatabilirsiniz ama bence uğraşmaya değmez. Lakin şu ikisi, söz konusu elektrikli bisiklet olunca oldukça önemlidir, bunlara dikkat edin.
Birincisi az önce dediğim gibi 40-50 pilden bazıları bozulabilir veya BMS devreniz arızalabilir, kullanımda bir anormallik sezerseniz bataryayı asla kullanmayın, bir bilene gösterin. Mesela çok ısınıyorsa, 4-5 saatten daha uzun sürede şarj oluyorsa, şiştiyse, koku geliyorsa bir aksilik var demektir. 40-50 liraya çözebileceğiniz bir sorun bataryanın kısa sürede çöp olmasına neden olabilir.
İkicisi ise bisikleti kullanmadığınız 2-3 aylık kış döneminde pilin üreticisi tarafından "bekleme voltajı" olarak belirtilen seviyede bekletmektir ki genelde bu %60 seviyeleridir. Bisikletinizin kitapçığından veya servisinden bu seviyeyi öğrenebilirsiniz. Tabi imkanınız varsa 2 haftada bir şarj edip sonra pil yarıya inecek kadar bisikleti sürseniz daha sağlıklı olur. Ama bitikken veya full sarjdayken 2-3 ay pili bekletmek ömrünü azaltacaktır.
bonus olarak bir önerim de şu olsun; elektrikli cihazlar malumunuz sıcağa duyarlıdır. Bisikleti güneş altında bırakmamaya çalışın, hele ki pili asla. Ayrıca uzun süre yokuş çıkarak kullandığınızda motor ve pil zorlandığı için ısınacaktır, bu da uzun vadede elektrikli aksamı bir hayli yıpratır, biraz ara verip soğumasını beklemek çok iyi olacaktır. Pili oda sıcaklığında tutmaya özen gösterin.