Hospitalımızın Terapevt-Endokrinoloqu Uzm.Dh. Xəyyam Eyvazov hipofiz vəzinin xoşxassəli şişləri olan hipofiz adenomaları haqqında danışıb.
Hipofiz vəzidən inkişaf edən xoşxassəli şişlərə tibbi olaraq hipofiz adenomaları adını veririk. Hipofiz adenomaları, adətən, 2 cür olur. Biz bunları funksional aktiv və funksional olaraq qeyri-aktiv olaraq adlandırırıq. Bir az açıqlama versək, nə deməkdir? Funksional olaraq aktiv dediyimiz adenomalar, yəni hipofiz vəzinin hormon ifraz edən adenomalarına biz funksional olaraq aktiv adenomalar deyirik. Bir də funksional olaraq qeyri-aktiv adlandırdığımız, yəni hormon ifraz etməyən adenomalar. Bunları ayırmağın nə önəmi var? hipofiz vəzi orqanizmdə endokrin funksiyalarının idarə olunmasında çox vacib bir orqandır. 7-ə yaxın hormon ifraz edir. Digər endokrin vəzilərin fəaliyyətinə nəzarət edir bu hormonların vasitəsi ilə. Funksional olaraq aktiv dediyimiz halda, yəni bu hormonların həddindən artıq çox ifraz olunması nəzərdə tutulur. İfraz olunan hormonun növünə görə müxtəlif cür simptomlar yarada bilir. Bunlar nədən ola bilir? Bədən çəkisinin səbəbsiz olaraq artması, cinsiyyət fəaliyyətinin pozulması, yəni həm kişilərdə, həm qadınlarda sonsuzluq problemi, boyun həddindən artıq çox ifraz olunması, bu və ya digər simptomlar hipofiz vəzinin funksional aktiv olaraq adenomalarının əlamətlərindədir. Bir qrup adenomamız var ki, bunlar da funksional olaraq qeyri-aktivdir. Yəni heç bir hormon ifraz etməyən adenomalardır. Bunlar şikayət verirmi? Bəzən şikayət verə də bilər, bəzən təsadüf nəticəsində də aşkar oluna bilər. Hansı şikayətlər olur? Hipofiz adenomaları hormon növündən əlavə bir də ölçüsünə görə şikayət verə bilirlər. Yəni hipofiz vəzinin adenomasının ölçüsü əgər 1sm-dən böyükdürsə, hansi ki biz bunu makroadenoma adlandırırıq, bunlar şikayət verə bilər. Yerləşməsinə görə çox vacib bir yerdə yerləşmişdir. Ətrafından böyük, həyata vacib damarlar keçir, görmə sinirləri keçir. Adenomanın ölçüsü 1sm-dən böyük olduqda kənarda olan anatomik toxumalara mexaniki təsir göstərir. Yəni onu sıxmağa başlayır. Görmə ilə bağlı əlaqədar olan şikayətlər çıxa bilər. Bəzən heç bir şikayət olmadan pasiyent birbaşa görmə pozğunluğu ilə də müraciət edə bilir. O zaman aparılan müayinə nəticəsində pasiyentə hipofiz adenoması diaqnozu qoyula bilir. Yəni görmə sinirlərinə yaxın yerləşdiyinə görə baxmayaraq ki, heç bir hormon ifraz etməyəndir, yenə də şikayət verə bilər. Bundan əlavə, yəni mexaniki faktordan əlavə olaraq adenomanın ölçüsü çox böyüyüncə hipofiz vəzinin funksiyasını, normal funksiyasını pozduğuna görə yenə də bir qrup şikayətlər yarada bilər. Nəyi vurğulamaq istəyirik? Bu şikayətlər bəzən çox ümumi olur. Halsızlıq, yorğunluq, çəkinin artması, əsəb, gərginlik. Bu tip şikayətlər yaratdığına görə də bunlar ümumi şikayətlərdir. Bəzən qarışıq olur. Şikayət ümumi olduğuna görə diaqnoz qoymaq bir az gecikir. Dolayısı ilə müəyyən şikayət üzərindən hipofiz vəzi adenoması aşkarlanıb və yaxud da deyək ki, bəzən təsadüfən, başqa bir səbəb ilə çəkilən görüntülərdə hipofiz vəzində bir adenoma aşkarlanıbsa, mütləq birinci iş hipofiz vəzinin hormonlarının müayinə olunmasıdır. Hipofiz vəzi hormonlarında dəyişikliklər varmı, yoxmu. Yəni hormon artıqlığı varsa, yəni sadə, bəzi bir neçə test keçirməklə biz bu vəzin, daha doğrusu, adenomanın hormonal olaraq aktiv və ya qeyri-aktiv olduğunu aydınlaşdırırıq. Aydınlaşdırmanın başqa bir önəmi nədir? Çünki müalicədə bu faktor önəmlidir. Bəzi hormonal aktiv olan adenomalar dərmanla müalicə oluna bilər, bəziləri əməliyyatla müalicə oluna bilər. Funksional olaraq qeyri-aktiv olan adenomalar, əgər kiçik adenomadırsa, yəni 1sm-dən kiçikdirsə və funksional olaraq aktiv deyilsə, əksər hallarda bunlarda heç bir müalicə metodu seçilmir. Daha doğrusu, bunların müalicəsində bu pasiyentlər təqibə alınır. İrəliləyən zamanlarda adenomanın ölçüsündə dəyişiklik yaranarsa və ya funksiyada bir pozulma olarsa, o zaman bir müdaxilə etmək lazım olur. Yəni funksional olaraq aktiv, qeyri-aktiv təyin etmək eyni zamanda müalicədə də bizim işimiz üçün vacibdir. Qeyd etdiyimiz kimi burada önəmli başqa bir nüans var. Cərrahi bir müalicə gündəmə gəlincə hormonların stabil olması lazımdır. Yəni müəyyən hormonlar var. Hipofiz vəzi həyata vacib hormonlar ifraz edir. Bu hormonlarda pozğunluq ola-ola pasiyentin əməliyyata alınması yolverilməzdir. Bunu vurğulamaq istəyirik, yəni hipofiz vəzidə bir adenoma aşkarlanıbsa, buna cərrahi bir qərar verilibsə, mütləq əməliyyatdan öncə, təbii ki, endokrinoloqun baxışı vacibdir. Yəni əməliyyata neyrocərrah müdaxilə edəcək, amma əməliyyatdan öncə endokrinoloqun pasiyenti görməsi vacibdir. Qeyd etdiyimiz kimi, hipofiz vəzinin adenoması aşkarlandı, əməliyyata yönləndirildi. Əməliyyatdan sonra da bu pasiyentlərin endokrinoloqlarla əlaqəni kəsməməsi lazımdır. Yəni bu pasiyentlərin davamlı endokrinoloqda təqib olunması vacibdir.
Daha ətraflı məlumat üçün videonu izləyin.