Къызэрыщӏэкӏымкӏэ, адыгэм къахэкӏа лӏы лъэрызехьэхэри пащтыхьу щыщыта зэман щыӏащ.
Египетымрэ Сириемрэ, адыгэбзэкӏэ жытӏэу щытмэ - Мысырымрэ Щамымрэ, Айубидхэм тепщэныгъэр щаӏыгъа зэманым «мамлук»-кӏэ еджэу дзэ яӏыгъащ.
Хьэрыпыбзэкӏэ «мамлук» жиӏэмэ «пщылӏ хужьыдзэ» жиӏэу аращ.
А дзэр тыркухэмрэ Кавказым щыпсэу лъэпкъхэмрэ къахэкӏат.
Мысырымрэ Щамымрэ щытепщэу щыта Айубидхэм пщылӏ щӏалэ цӏыкӏухэр къащэхурти, ин хъуху зауэ ӏуэхум хуагъасэрт, ин хъуа нэужь я дзэм хагъыхьэрти, игъащӏэ псэукӏэ я хъумакӏуэу, яхуэзауэу щытын хуейт.
Апхуэду илъэс куэдкӏэ екӏуэкӏа нэужь 1250 гъэм я тепщэ Айубидхэр традзри, езы мамлукхэм тепщэныгъэр яубыдащ, езыхэм къахэкӏауэ пащтыхьхэр тахътэм трагъэтӏысхьэурэ, илъэс 250 щӏигъукӏэ тепщэныгъэр яӏыгъащ.
А зэманым и кӏуэцӏкӏэ абыхэм пащтыхь куэд зэблахъуащ, абыхэм адыгэ пащтыхь куэд яхэтащ.
Адыгэхэм ящыщу япэу пащтыхьу теувауэ щытар Бэрокъуэщ. Ар теувауэ щытащ 1382 гъэм, илъэсиблкӏи тетащ.
Абы иужькӏэ абы и къуэ Сэйфудин 1390 гъэм къыщыщӏэдзауэ 1399 пщӏондэ тетащ.
Итӏанэ Бэрэсбий 1422 къыщыщӏэдзауэ 1438 гъэ пщӏондэ тетащ.
Сэйфудин и щӏэблэхэм ящыщу Инал тетащ 1453 къыщыщӏэдзауэ 1461 гъэ пщӏондэ.
Иужь дыдэу тетахэм ящыщу адыгитӏ яхэтащ. Къанщауэгъур 1501 гъэм теувэри 1516 гъэ пщӏондэ тетащ. Тумэнбей иужь дыдэ адыгэ пащтыхьу теуващ.
Тумэнбей зы илъэс иримыкъу тетауэ, Тырку пащтыхь Сэлим II зауэ ирищӏылӏэри, мамлукхэр зэтриукӏащ, Тумэнбей и щхьэр Мысыр и дыхьэпӏэм деж щыпилъащ. Мамлукыдзэм хэта адыгэхэр гущӏэгъуншэу зэтраукӏащ.
Дауи, уэрэдыр а ӏуэхугъуэм иужькӏэ абыхэм яусакъым, сыту жыпӏэмэ, абыхэм адыгэбзэ ящӏэжуи щытагъэнукъым. А ӏуэхугъуэм иужькӏэ зэман куэд дэкӏа нэужь уэрэдыр адыгэхэм яусащ адыгэ пащтыхьхэм я фэеплъу.
Уэрэдыр къыджезыӏэжар Хъуэрылӏ Айдэмырщ. Ар езыр лъэпкъкӏэ шапсыгът, революцэм ипэкӏэ Анапэ къалэм и гъунэгъуу щыса Хьэмтӏратӏыгу къуажэм 1912 гъэм къыщалъхуат. Революцэм иужькӏэ а къуажэр 1925 гъэм къэӏэпхъуэри, Краснодар къалэм и гъунэгъуу къэтӏысыжащ, Натхъуей къуажэ хъуащ. Айдэмыр къызэрыджиӏэжамкӏэ, а къуажэм дэса лӏыжьхэм жаӏэу зэхихауэ арат мы уэрэдыр.
Абы иужькӏэ куэд дэмыкӏыу, мы уэрэд дыдэм и псалъэхэр куэдкӏэ нэхъ кӏыхьу, поэмэ псэу хъууэ Сирием кърагъэхри Елбэрд Хьэсэн къыхурагъэхьауэ щытащ (sites.google.com/site/mosadyg....
Уэрэдыр Айдэмыр зэрыжиӏа дыдэм хуэду магнитофонкӏэ ттхыжауэ институтым щӏэлъщ. Абы къызэрыджиӏэжа дыдэм хуэду жытӏэжу аращ.