Հանճարեղ խելագարը
Երբ դեռ մանուկ տղա էի`
Ասում էին` խելառ ես դու,
Ի՞նչ թաքցնեմ` խելառ էի,
Խայթում էի ամեն մարդու,
Աչքս ձեռի հացին ձգում,
Փախցնում էի կամ թե սգում,
Քաղցից խելառ խոտ շատ կերել`
Դրանից էր խելքս կորել…
Երբ պատանի դարձա մի վառ`
Էլի էին կանչում խելառ,
Խելառ էի`ի՞նչ թաքցնել,
Աչքերդ էին, իմ աղունակ,
Խելք ու մտքիս աչքերն հանել,
Մենակ խելքի՞ս, դու չես մենակ,
Դեռ ոչ մի կույս ինձ չի սիրել`
Դրանից էր խելքս կորել:
Բայց հիմա էլ չեն ամաչում`
Հիմա էլ են խելառ կանչում,
Երբ կանչում եմ` ո´վ կույր աշխարհ,
Ե´տ տուր Մասիսն իմ վշտահար:
Ո՞վ է տեսել սարը բանտեն,
Քանդած Անին նորից քանդեն:
Ո՞նց կհանես ծովս Վանա,
Երբ իմ հայոց մի աչքն է նա,
Չե՞ս վախենում աչքից մյուս,
Որ դարձել է հրթիռ ու լույս:
Ես այս լույսով պիտի գրեմ`
Վանա ծովիս մութն էլ ցրեմ,
Սևան բերեմ ծովս Վանա,
Որ ցամաքածն իմ Սևանա
Նորից լցվի` ծովն ամրոցվի,
Հայոց դեռ բաց վերքը գոցվի:
Չէ´, կգոցվի, հույսս վառ է,
Այսօր մի ծառ, վաղն անտառ է:
Ինձ ասում են` ողջը լռել,
Դու է՞դ ում ես աչքդ հառել,-
Մասիսին եմ հառել, էլ ու՞մ,
Դու՞ էլ թուրք ես, ո´վ արնախում,
Որ պոկել ես ուզում նորից
Մասիսն` անգամ իմ շուրթերից:
Չէ´, դու լռի, քո դարն անցավ,
Քո անհատի խավարն անցավ.
Կախպերանամ թուրքին անգամ,
Երբ ինձ ետ տա հողն իմ հայկյան,
Երկիրն իմ ողջ, ծովն իմ Վանա,
Բոլոր սարերն իմ Սիփանա,
Եվ այսքան մոտ, բայց տարագիր
Արարատս` մի ողջ երկիր:
Կախպերանամ ողջ ազգերին,
Թե չթողնեն թուրքի գերին
Սրբություններն իմ հայկական.
Խելքի կգամ, երբ միանան
Արարատներն Արագածին,
Ո՞նց մոռանան շղթայվածին:
Ո՞նց մոռանամ եղեռնը մեծ,
Որ մեր արյան ծովը խմեց,
Մի բուռ թողեց հայոց ծովից,
Հազիվ պրծանք արյան բովից,
Մեր հողն առան, քարը թողին`
Ու ծարավ ենք մեր ծով հողին:
Նոր Հայաստանն առանց Մասիս`
Ինչպես առանց Մասիս` մի Սիս,
Էլ ո՞նց լռեմ` միտքս լռում,
Լռությամբ էլ սիրտս է գոռում,
Թե` ա´խ, Մասիս, ու մոլորել`
Սրանից է խելքս կորել…
Ինչպե՞ս պահեմ խելքս գլխիս,
Երբ գերի է արևն հողիս,
Մի բուռ լուսինն է ազատված,
Մայր Արաքսն է Զանգվից զատված,
Հրազդանից, որ հեղեղվում`
-Նե՜ղ է, նե՜ղ է` գոռում ինձ պես,
Բողոքում է նա էլ, թե` տե´ս,
Քանդված Անին նորից քանդում,
Ծով շղթայում, սար են բանտում,
Եվ այսքան մոտ, բայց տարագիր
Արարատս` մի ողջ երկիր`
Բանտված է դեռ, ո´վ սրտամեռ,
Ե՞ս եմ խելառ, թե՞ դու´, ո´վ նեռ:
Եփրատ, Տիգրիս ու Վանա ծով
Դեռ լցված են հայոց լացով,
Սփյուռքված է մեծ մի ազգիկ…
Բավ չէ՞ ողջը տեսնեմ գերված,
Դուք ինձ տեսնեք խելագարված:
Ու վիճում են ինձնից անմեղ
Իմաստուններն` ինձնից խելառ,-
-Խելագար է, բայց հանճարեղ,
Հանճարեղ է, բայց խելագար,
Արարատով այնքան տարվեց,
Որ հայ վշտով խելագարվեց:
Բայց հարցրեք իմ երգերին`
Երգի փոխված իմ վերքերին,
Իրավ ծու՞ռ եմ ծնվել մորից,
Կամ թե իրավ խե՞նթ եմ նորից,
Որ երգում եմ սրտով ցասման
Թե կազատվի հողն իմ Սասնա:
Թե կազատվիս, իմ հա´յ Մասիս,
Ինչ էլ լինի` դու կազատվիս:
Ծովից ծովը ուր էլ զատվի`
Լճից լիճը պիտ ազատվի,
Յոթը դար էլ բանտում մնան`
Չէ´, կազատվեն հողերն հայկյան:
Հավատում եմ իմ հավատին`
Արքա կօծվեմ Արարատին,-
Էլ չեն հաչի, թե խենթ եմ ես`
Կզոհվեմ ես, բայց մորս պես
Կշշնջաք մեծամրմուռ.-
-Ծուռ էր, բայց թե Սասունածուռ…
Սասնա ծուռ է հայ ազգն ինքը,
Իր Սասնածուռ Դավթի նման,
Նա կազատե Հայրենիքը`
Յաթաղանից թուրք բռնության:
Շիրազն ասաց` Մասիսն է սյունն Հայաստանի,
Ազգն հավաքող մագնիս է ձյունն Հայաստանի,
Բավ է, հայե´ր, ցրված մնաք, մատներիս պես,-
Բռունցքվելն է հավերժությունն Հայաստանի: