Курста айтылады

Ал енді осы Орталық Азияны зерттеген ежелгі тарихи деректерді атап , олардың қай мың жылдыққа жататынын айтайық.Бзб 1 ғасырдың 2нші жартысынан бастап - бз 1 ғасырының 1інші жартысы аралығында осы Орта Азия туралы көптеген қағазға жазылған деректер бар.Ал осы деректер төртке бөлінеді екен.Антикалық,қытайлық,иран және түркілік деректер.Антикалық деректер дегенде ойымызға ежелгі рим,грекия түсуі керек.Ал Қытай дегенде ежелгі Цин Империясы.Иран дегенде Парсы мемлекеті мен Кир патша ,түркілік деректер дегенде Батыс Түрік,Түрік қағанаты,Шығыс Түрік қағанаты еске түсу керек.Антикалық деректерді жазып кеткен Геродот,Страбон,Улкен Плинни,Птоломей жәнеде Аммиан Марцелин.Тарих атасы Герадот "Тарих" кітабінда Кир мен Томиристің шайқасын жазды, яғни Кирдің Орта Азияға соңғы жорығы туралы баяндады.Страбон "География" кітабында Орта Азияны мекендейтін тайпадар мен мемлекеттер туралы жазды он бірінші кітабында.Улкен Плинни "Жаратылыстану" кітабында мәліметтер бар. Птоломей "География" еңбектерінде Александр Македонскийдің Орта Азияға жорықтары жазылған. Аммиан Марцеллин кітабында ғұндардың Еуропаға жорықтары баяндалған.Қытайлық деректер антикалыққа қарағанда нақты деректер береді.Оған екі кітап кіреді.Біріншісі Чжан Цаньның бзб 2 ғасырда Ферғана,Жетісу,Қаңлы және Бактрияға жасаған сапарлары баяндалған "Батыс елдері" кітабы.Екіншісі бзб 2 - 1 ғасырда өмір сүрген Сыма Цяньнның "Тарихи жазбалары" жатады.Ода ғұндардың Батысқа жорығы,Қытаймен және басқа елдермен соғысы,саяси құрылымы мен өмір салты туралы көп мәлімет кездеседі.Ал Ирандық деректерге сына жазуы,эпиграфика және бзб 2 мыңжылдықта пайда болған зороастризмнің қасиетті кітабы Авеста жатады.Авестада қола дәуіріндегі жауынгерлер мен малшыдардың өмір салты және тағы көптеген мәліметтер бар.Авестада Орта Азиялық "Ариийлер" мемлекеті толық сипатталады.Ирандық деректердің екіншісі 1інші Дарий патшаның Бехистундық жазбалары.Ода Орталық Азия халықтарының парсыларға көтерілістері айтылады.Жәнеде осы сақтардың киім үлгісі туралы толыққанды дерек осы жазбадан алынған.Соңғы деректер түркілік деректер.Ол бз яғни орта ғасырлардың алғашқы кезеңінде пайда болған.Бұл жазуды түркілік руна немесе Орхон-Ениснй жазуы деп атайды.5інші ғасырда тасқа қашалып 7ғасырда ағашқа ойылып жазылған жазбалар 1інші мыңжылдықта өмір сүрген ежелгі түрік мемлекеттері яғни түрік,батыс,шығыс түрік қағанаттары кейіннен ұйғыр қағанаттары, олардың билеушілері туралы толық дерек қалған.Олар құлыптасқа жазылған еді.1893 жылы ең алғаш түркі жазбаларының құпиясын, тәңір сөзінің құпиясын ашқан Томсен. Алтыншы сынып орта ғасырлар тарихы Пакина кітабының екінші тарауында жазылған.Ол он тоғызыншы ғасырда ашты оған дейін он сешізінші ғасырда Еуропа ғалымдары аша алмады.Кейіннен өзіміздің Радлов алғашқы аудармасын жасады.Қазіргі кезде 255 руналық ескерткіш белгілі.Қазақстандағы археологиялық зерттеулер қалай басталды.Ол 1862 жылы Радловтың Алтайдағы қазба жұмысын жүргізуімен басталды.Ал Пантусов бірінші болып тастардағы сурет жазуларды петроглифтерді суретке түсірді.1889 жылы Жетісудағы үш қорғанға қазба жұмысын жүргізді.1893 - 1894 жылдары Бартольд Шу,Талас және Іле алқаптарындағы екскерткіштерді зерттеді.20сыншы ғасырдың басында Қазақстандағы ескерткіштерді зерттеуге Орынбор мұрағат комиссиясы қосылады.1920 - 1930 жылдардағы археологиялық қазба жұмыстары мен зерттеулер қола дәуірімен байланысты болды.Ақтөбе облысынан 500-ден астам қоныс зерттелді.Таспен қаланған мұртты қорғандар зерттелді.Ақтөбе обл орналасқан Юесоба қорымынан қазба жұмыстары жүргізілді.Кейіннен Сәтбаев Сарыарқаның ежелгі кен істері мен мыс қорыту өндірісін (қола дәуіріне жататын) анықтады.Тараз қалашығын анықтауда үлкен жұмыстар жүргізді.

24:24