Бәріңізге ассалаумағаликум. Желтоқсан айы келген сайын үкіметті бір үрей билейді. Бұрын Тәуелсіздік күні қарсаңында сутдентттерді тез-тез сессияларын жауып, ауылдырына қайтарыңдар деген тапсырма берілетін. Енді қазір пандемия деген жақсы сылтау болды. Бәрін соған жаба салады. Шындығында Желтоқсан оқиғасының айтылмаған ақиқаты өте көп. Әміржан Қосанов көтеріліс кезінде студенттерді қалай сатып кетті? Оқиға кезінде атақты партизан-жазушы Қасым Қайсенов неге жылады? 16 жасында қыршынынан қиылған қазақтың батыр қызы Сәбира Мұхамеджанованың 35 жылдан соң әрең ақталғанын естідіңіз бе? Жастарды жазалауға қарсы тұрғаны үшін Қазақстаннан Ауғанстанға қуып жіберген генерал-майор Мұрат Қалматаев туралы не білесіз? Мұны сізге білген дұрыс.
РОЛИК
ЗКТ: Желтоқсан құрбаны, небәрі 16 жасында өлім құшқан Сә­бира Мұхамеджанова 35 жылдан ке­йін ақталды. Мұндай жағымды жаңалықты Шығыс Қазақстан облыс­тық JELTOQSAN-86 қоғамдық бірлестігінің төрағасы Марат Рамазанов сүйіншілеп жеткізді. Ал сіз «Сәбира Мұха­мед­жанова әлі күнге дейін ақтал­маған ба?» деп таңданып отырған боларсыз. Сәбира Мұхамед­жанова ғана емес, онымен бір топта оқыған 28 қызбен бір курста білім алған 8 жігіт те ақталыпты. «Желтоқсан ақиқаты» респуб­ликалық қоғамдық бірлестігінің төрағасы Бейсенбай Сайфолда былай дейді. «Сәбирамен бірге оқыған 29 қыз ақталды, енді Сәбираның өзін де ақтаймыз» деп қуанып отырғанымызда Алматы прокуратурасы көңілімізді су сепкендей басты. «Сәбираны ақтай алмаймыз, өйткені туған-туыстары жоқ. Егер 28 қызға хат жаздырып, «қар­сы емеспіз» деген қол қойдырып әкелсеңіздер, бұл мәселе шешілуі мүмкін. Бас прокуратура бізге осылай деп отыр» деді. Содан жан­ұшырып, Шығысқа барып, 28 қыздың қолын қойдырып, Алматы қалалық прокуратурасына табыс еттік».
ЗКТ: Иә, Желтоқсанның ызғарлы желі ешкімді аямады. Қылышынан қан тамған билікке қарсы тұрып алаңға шыққан жастар жендеттерден аяусыз тепкі көргені аздай, оларды ел арасынан шыққан сатқындар сорлатып кеткен. «Солардың бірі Әміржан Қосанов еді»,- дейді композитор Қалдыбек Құрманәлі телеарнаға берген сұхбатында. Өз аузынан естіңіз.
СНХ:
ЗКТ: Ал қазақтың батыры, Қазақстанның халық қаһарманы Қасым Қайсенов алаңда қан-жоса боп жатқан жастарды өз көзімен көріп, өкіріп жылапты. Бұл туралы Қадыр Мырза Әлидің "Иірім" атты кітабында жазылған.
«...Желтоқсан оқиғасынан кейiн бiр күнi маған Қасым ағамыз телефон соғып:
- Сенiмен жолыққым келедi, - дедi. Ол менi Жазушылар одағында күтетiн болды. Сол уәделi жерде кездестiк. Оңаша бөлмелердiң бiрiнде отырып сөйлестiк. Әңгiме басталар-басталмастан ағамыздың еңкiлдеп тұрып жыламасы бар ма! Неге? Не үшiн? Не болып қалды? Түсiнсем бұйырмасын!
-Қасеке! Қасеке!-дей бердiм.-Сабыр! Сабыр! Не болып қалды?-дедiм не iстерiмдi бiлмей.
-Аямады ғой, аямады. Шырқыратып сабады ғой жастарды! Көрдiм! Өз көзiммен көрдiм! Бәрiн де! Бiрақ дәрмен жоқ. Түк iстей алмадым. Өйткен партизандығым құрысын! Фашистердiң өзi олай қорлай алмап едi. Қорлатпап едiк! Бұлар қорлады!
-Бiз бере алмасақ та, жазасын Құдай берер! Сабыр етiңiз, Қасеке!-деп жұбаттым.
-Бұлар баяғыда бiр рет өсiткен. Шаяхметов орнынан түскенде «Бiраз тайраңдап едiңдер, бостандықтарың бiттi осымен! Бiттi осылай, калбиттер!»-деп сабаған шетiмiзден. -Қасекең өксiп-өксiп алды да кiлт тоқтады. Содан кейiн: -Осыны айтайын деп келдiм. Ал қош бол, бауырым!-деп шығып кеттi».
ЗКТ: Міне батыр атамыздың жүрегін езіп кеткен бір сәт осы кез екен. Ал сол шақта қазақ жастарын аса қатігездікпен жазалап жатқанын көргенде билікке қарсы сөз айтқан, берген бұйырықты орындамай өр мінез танытқан қазақ генералы жайлы естіппе едіңіз. Ол Мұрат Қалматаев. Марқұмның Журналист Серікбол Хасанға берген бір сұхбатында айтқан әңгімесін естіесіңіз денеңіз түршігеді. Ал айтайын, сіз тыңдаңыз.
Желтоқсан көтерілісінде солдаттардың дубинкасына ұрылмасам да, моральдық таяқ жедім. Колбиннің кезіндегі жүйемен, əсіресе, Ішкі Істер министрлігі мен Ұлттық Қауіпсіздік комитетіндегі азаматтардың іс-əрекетімен келіспейтіндігімді айтқаным үшін айыпты болдым. Мен ол кезде Ішкі Істер министрінің орынбасары, республика бойынша саяси бөлімнің бастығы, милиция генералы болатынмын.
Бастапқыда Желтоқсанда алаңға шыққан жастарды шынымен тəртіп бұзған шығар деп ойлап жүргем. Бірақ тəртіп бұзған адамды жазалаудың да заңды жолы болады.
Ал бұлар жазалаудың дөрекі түрін жасай бастады.
Солдаттар алаңға шыққан жігіттерімізді соққының астына алды, қыздарымыздың шашынан сүйреді. Шешіндіріп тастап, мұзға жатқызып қойды. Басын көтерсе болды, солдаттар дубинкамен ұрып, естерінен тандырып отырды.
Мұндай қатыгездікке шыдай алмаған соң, мен мұны жасаған адамдарға қарсы келдім.
Мəскеуден келген Кеңес Одағы Ішкі Істер министрінің орынбасарымен қарсыластым. Қазақстан Орталық партия комитетінің екінші хатшысына жолығып: «Мынау не сұмдық, мұны тоқтатпайсыз ба? Фашистер де бұлай істеген жоқ. Бұлар кінəлі болса заңды түрде соттайық. Жазасын сот берсін. Бұл қалай болғаны?» - деп едім, сонда ол: «Сенің оларға жаның ашыса мен саған бір ақыл айтайын», - деді.