เรื่อง เมื่อไม่คิดว่าจิตเป็นเราแต่เป็นธาตุรู้ จิตจะไม่ยึดมั่นว่ากายเป็นตัวตนของตนอีกต่อไป
มีสติดูใจตนเอง ดูจิตดูใจตนเองทุกขณะ ยืน เดิน นั่ง นอน กิน ดื่ม พูด คิด กระทำอะไรต่างๆ สติคอยสังเกตจับจ้องดูจิตใจของเราเอง มันมีความรู้สึกอะไร มันเป็นอะไร และจะเห็นมันว่าภาวะต่างๆ ที่ปรากฏขึ้นมันเปลี่ยนเปลงไป ทุกความรู้สึกว่าจิตใจเราไปยึดอะไร ยึดแล้วเกิดความวิตกกังวล สิ่งที่เราไปยึดทำให้เราเป็นอารมณ์อะไรต่างๆ ที่ปรากฏขึ้น จิตไปยึดมันจะเป็นทุกข์ เป็นความวิตกกังวล มีความหวัง มีความสำคัญว่า เป็นของของเรา เป็นตัวเรา ถ้ารู้จักว่ายึดแก้ทันทีเลย แก้ไม่ให้ยึด ทุกสิ่งทุกอย่างมันก็แค่นั้นแหละ สุขก็แค่นั้นแหละ ทุกข์ก็แค่นั้นแหละ เพราะสิ่งต่างๆ เหล่านั้นมันเกิดขึ้นแล้วมันเปลี่ยนแปลงไป มันดับไป เกิดขึ้น ตั้งอยู่ เปลี่ยนแปลง และดับไป ถ้ามันยึดร่างกายว่าเรา พอรู้จักว่ามันยึดมันจะวิตกกังวลอยู่ก็รีบแก้ ร่างกายเป็นเพียงสักแต่ว่าธาตุเท่านั้น ถ้ามันยึดความคิดก็แก้มัน จิตมันก็คิดไปตามเรื่องและตามหน้าที่ของมัน คำว่า แก้ หมายถึงไม่ให้จิตไปเกี่ยวข้องกับอะไรทั้งนั้นเลย แม้กระทั่งตัวจิตเองก็เป็นเพียงสักแต่ว่าธาตุจิตเท่านั้น ธาตุจิต จิตธาตุ เท่านั้น ไม่ใช่คน เป็นเพียงธาตุรู้ จิตใจนี้เป็นเพียงธาตุรู้ เป็นสักแต่ว่าธาตุรู้ ร่างกายนี้เป็นสักแต่ว่าธาตุดิน น้ำ ลม ไฟ สัมผัสถูกต้องปั๊บ ได้ยินเขาพูดอะไรมาอย่าไหลไปตาม รักษาจิตรักษาใจไว้ เขาจะชมมา เขาจะด่ามา เขาจะส่อเสียดมา เฉย มันเป็นเพียงเรื่องรูป นาม ขันธ์ 5 ทำงานเท่านั้น รู้ที่ใจ ปล่อยวางที่ใจ ดูมัน ดูจากมัน ปล่อยวางมัน ใช้สตินี้สังเกตดูใจตนเอง พอดูใจปั๊บให้มีความเข้าใจว่าจิตใจเองไม่ใช่คน ไม่ใช่เรา เป็นเพียงธาตุรู้ เป็นเพียงสักแต่ว่าวิญญาณธาตุ วิญญาณธาตุในโลกนี้มี 6 ธาตุ มีดิน มีน้ำ มีลม มีไฟ มีอากาศธาตุ มีวิญญาณธาตุ ดินก็เป็นของของโลก น้ำก็เป็นของของโลก ลมก็เป็นของของโลก ไฟก็เป็นของของโลก อากาศก็เป็นของของโลก แม้แต่วิญญาณธาตุนี้ก็เป็นของสำหรับโลก โลกเขาปรุงแต่งไว้ก่อนแล้ว อีก 5 ธาตุเป็นธาตุไม่รู้ ดินไม่สามารถจะรู้ได้ ไม่สามารถจะจดจำได้ ไม่สามารถจะคิดได้ น้ำเหมือนกัน ลมเหมือนกัน ไฟเหมือนกัน อากาศเหมือนกัน 5 ธาตุนี้เป็นธาตุไม่รู้ มีวิญญาณธาตุตัวเดียวที่เป็นธาตุรู้และคิดได้ด้วย จดจำได้ด้วย รับทราบได้ด้วย มันคิดว่าเป็นตัวเราขึ้นมา ทั้งๆ ที่ตัวจิตจริงๆ มันไม่มีตัว มันสร้างคำว่าตัวขึ้นมาได้อย่างไร มันคิดว่าเป็นตัวเราได้อย่างไร มันจะหมายเอาร่างกายนี้หรือ แยกร่างกายนี้ออก เป็นเพียงสักแต่ว่าธาตุเท่านั้น ธาตุดิน น้ำ ลม ไฟ เอ้า! แยกออกแล้วเหลืออะไรทีนี้ เหลือวิญญาณธาตุ เหลือจิตใจนี่แหละ จิตมีตัวหรือไม่ ไม่มีตัว สุดท้ายมาแล้วจะสำคัญเอาอะไรต่างๆ เหล่านี้มันก็เป็นของของโลกหมด ก็สังเกตคนตายไปก่อนหน้านี้ สัพเพ สัตตา มะรันติจะ สัตว์ทั้งหลายที่ตายไปก่อนหน้านี้ มิริงสุ จะ มะริสสะเร สัตว์ทั้งหลายที่กำลังตายอยู่เดี๋ยวนี้ เขาเหล่านั้นได้ทอดทิ้งร่างกายไว้ เมื่อเผาสรีระร่างกายแล้ว ร่างกายเขาก็กลายเป็นเถ้าเป็นถ่าน เป็นเศษกระดูก และผุกร่อนไปตามกาลเวลา สลายลงสู่ธาตุเดิม น้ำก็ระเหยไปเป็นไอน้ำขึ้นไปเกาะกลุ่มกันเป็นเมฆเป็นฝนตกลงมา ไฟก็ตามความอบอ้าวในอากาศในโลก ลมไปตามลม อากาศไปตามอากาศ คนตายเหล่านั้นแม้กระดูกซีกหนึ่งก็เอาไปไม่ได้ อย่าว่าแต่ บุตร ลูก เมีย สามี ภรรยา เลย แม้แต่กระดูกซีกหนึ่งที่ตนเองเคยอาศัยก็ยังเอาไปไม่ได้ พิจารณาดูนะ เรื่องภพชาติ เรื่องเกิดแก่เจ็บตาย นับไม่หวาดไม่ไหว เรียกว่าเป็นอเนกชาติ อุปมาเปรียบเสมือนเราไปยืนในที่ใดที่หนึ่งแล้วกอบเอาดินนั้นขึ้นมาสักกอบมือหนึ่ง แล้วพิจารณาดูว่า ไม่ทราบว่ามีใครเคยใช้ดินนั้นเป็นร่างกายบ้าง ที่เขาตายไว้ในโลกนี้ รวมถึงตนเองด้วย ตนเองอาจจะเคยใช้ดินนั้นเป็นส่วนหนึ่งของสรีระร่างกายก็ได้ แต่ตนเองจำไม่ได้ เพราะเวียนว่ายตายเกิดเป็นอเนกชาติ ความหมายคือเป็นก้อนหินนั่นแหละ จะหมายเอาร่างกายนี้มีแต่ก้อนหิน ก้อนน้ำ ก้อนลม ก้อนไฟ อากาศธาตุ จะหมายเอาจิต จิตเองมันไม่มีตัว มันจะหมายเอาความมีตัวเป็นตัวเรา เป็นของของเรานี้ มันจะหมายเอาร่างกายแยกเป็นธาตุเสีย ร่างกายนี้ไม่มีอะไร มีแต่ธาตุ ของของเราภายนอก เงินทองกองสมบัติ ทรัพย์สินต่างๆ ตึกรามบ้านช่อง มันก็เป็นธาตุเหมือนเก่า ย้อนกลับไปเข้าหาใจนั่นแหละ เอ๊! คำว่าเรานี้ คำว่าเขานี้ มันไม่มี ภายนอกนี้มีแต่ธาตุทั้งนั้นแหละ ไม่ใช่คน ในคนไม่เป็นคน มีแต่ธาตุวัตถุ ถ้าเราแตกฉานในเรื่องของธาตุแล้วมันจะง่ายดายมาก เห็นอะไรต่างๆ เหล่านี้เป็นสักแต่แต่ว่าธาตุ หากสมมุติว่าเป็นสิ่งนั้นสิ่งนี้ไปตามเรื่องเท่านั้นเอง สุดท้ายมาแล้วก็ธาตุอันเก่านั่นแหละ ชีวิตนี้ก็เท่ากับธาตุ ตายแล้วก็เป็นธาตุ ไม่ตายก็เป็นธาตุอันเก่านั่นแหละ ย้อนกลับเข้าหาจิต ดูจิต เอาล่ะ! มันจะสำคัญอะไรต่างๆ สำคัญว่าเขาว่าเรามันสำคัญได้ที่ไหนกันล่ะ มันมีแต่ธาตุไปหมด ย้อนเข้าหาใจ จิตใจตรงนี้แหละ จิตใจตรงนี้มีตัวหรือไม่ ไม่มีตัว ดวงวิญญาณแต่ละดวงไม่มีตัว ดวงจิตของเราก็ไม่มีตัว 5 ธาตุเป็นธาตุไม่รู้ ตัวจิตวิญญาณนี้เป็นธาตุรู้ รู้ได้ คิดได้ จดจำได้ ไม่มีตัว ความคิดต่างๆ เหล่านี้จับต้องไม่ได้ คิดเป็นเรื่องเป็นราวนี้จับต้องไม่ได้ ดูพฤติกรรมของมัน ที่มันเป็นนักหลอกลวงอีกประเภทหนึ่ง คิดเรื่องใดแต่ละเรื่องบางทีเรื่องนั้นยังไม่จบด้วยซ้ำไป เปลี่ยนเรื่องใหม่แล้ว ทุกขณะเลยทีเดียว วนกันไปกันมาอยู่นั่นแหละ ดูก่อนผู้เห็นภัยทั้งหลาย ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย สังขารทั้งหลายมีความเสื่อมสิ้นไปเป็นธรรมดา อัปปมาเทนะ สัมปาเทถะติ จงยังประโยชน์ตนและผู้อื่นถึงพร้อมด้วยความไม่ประมาทเถิด ขะยะวะยะธัมมา สังขารา อนิจจา คือจิตใจนี่เอง มันคิดมากวุ่นวาย มันไม่มีตัวแต่คิดให้เป็นตัวได้ และสิ่งต่างๆ ที่ปรากฏขึ้นมันทำให้ตัวจิตที่คิดสำคัญว่าเราเป็นตัวเราเข้าแล้ว แท้ที่จริงตัวจิตนี้เป็นของไม่มีตัวอยู่แล้ว เป็นอนัตตา ของไม่มีตัวมันละง่าย เพราะมันไม่มีตัวให้จับต้องอยู่แล้ว ละวางง่าย ละวางอย่างไร เราต้องเข้าใจว่านั่นคือหน้าที่ของมัน