НАСИХАТ СӨЗ. Бәйімбет Телеуұлы
Бәйімбет палуан ТЕЛЕУҰЛЫ
(1876 - 1931)
Кейінгі ұрпаққа есімі «Қамысбай Бәйімбет палуан» атанып жеткен Бәйімбет Телеуұлы заманында жауырыны жерге тимеген палуан, ел басқарған болыс, сөз шығарған ақын, қара қылды қақ жарып билік айтқан шешен-би, артына аңызға бергісіз мұра қалдырған аталарымыздың бірі.
Бәйімбет Телеуұлы «Төрт Төлекенің» бірі Қамысбай аулының перзенті. Қамысбай атаның бәйбішесінен туылған 8 ұлдың ең кенжесі Әршектің шөбересі. Шежірелік түзілісте: Адай - Келімберді - Тобыш - Ораз - Әлмембет - Зорбай - Төлеке - Қамысбай - Әршек - Жылгелді - Телеу - Бәйімбет болып келеді, яғни Адай бабамыздың он бірінші ұрпағы. Телеуден үш бала болған: Бәйімбет, Әли, Өтеу.
Бәйімбет 15 жасынан бастап алқада ортаға шығып 37 жасына дейін күрескен. Адайдың өз кезеңіндегі атақты палуандарының бірі болған. Жасы 37-ге келгесін: «Мен енді өзімнен кіші балдармен жағаласып күреспеймін, оларға жол берейін», - деп інісі Әлиге рұқсатын берген. Әли де айтулы палуан болыпты.
Күресті қойғаннан кейін ел басқару ісіне араласып, билік айтқан. Сегіз жыл Төлеке ауылының болысы болған, содан кейін өз еркімен болыстықты қойған. Өле-өлгенше ел арасындағы талай даулы істерді шешуге араласқан. Елдің топырақты өлім, торқалы жыйын-тойларын басқарған, софы-тақуалықпен ғұмыр кешкен. Бар ғұмырын ақындық жолға арнамағанмен, артына аз да болса мағыналы сөз қалдырған белгілі ақын-жыраулар санатында кейінгі ұрпаққа аты қалған адам.
Бәйімбет өте көркем, сұлу, сыяқатты, сындар адам болған деп суреттеледі. Маңғыстаудың тұңғыш ревкомы болған Тобанияз кезінде мынадай сөз айтқан екен: «Япырмай, Адайда Аллатағала нұрын берген екі адам көрдім. Олар: Қамысбай Бәйімбет палуан мен Жаманадай Нұрнияз. Олардай сұлу адам көрмедім». Бәйімбет Жанғабылұлы Сәттіғұл, Бәли Өришандармен бірге жүрген, сапарлас, сырлас болған жан. Маңғыстаудың белгілі өнер шебері Мұрат Өскімбайұлының «Өткен ақын-жыраулар» атты толғауындағы:
... Мұнан бері келгенде
Жүйріктер шыққан жүлділі:
Найзабек пен Берішбай,
Бәйімбет палуан, Медетбай
Адайдың болған бұлбұлы.
Келе жатқан әріден
Бұлар шайырлар екен үлгілі.
Ылайықтап айтылған
Сөз қалдырған артына
Жүректің толқын шындығы, - деп келетін жолдардағы
Бәйімбет палуан осы кісі.
Бәйімбет 1931 жылғы аласатта: «Бұл үкімет «Би» деген атағымыз бар бізді тыныш қояр деймісің?!» - деп ауа көшкен елмен бірге ілесе кеткен. Бесқала жаққа қарай ығыстап кетіп бара жатқан елді Самның алдында әскермен қамалап тоқтатқан жерде үш күн ауырып жатып қайтыс болған. Қасындағы адамдар оны сол Самның алдындағы Сартөбеге жерлеп, белсенділерден ұрұқсат алып, атпен бір шөп, бір топырақ араластырып кірпіш құйып басып кереге там тұрғызған.
Бәйімбеттің өзінен ер бала болмаған. Оның өлең-жырлары бізге толық жетпеді. Бір-екі шежірелік толғау жыры бізге Мұрат Өскімбайұлының орындауындағы үнтаспадан жазылып, өтіп кеткен ақындар мұрасына қамқоршы, жанашыр Іздібай Ақбасұлынан алынып қағаз бетіне түсті. Тағы бірер сөзі Мұқаш Көшкімбайұлының дәптерінен көшіріп алған Үбәйдолла Қасжанұлының мұрағатынан алынды. Ақынның ғұмырнамалық деректерін, күрескен, билік айтқан кездерінен мағыналы естеліктерін 1995 жылы жасы тоқсанға жақындаған белгілі шежіре қарт ағамыз, Ұштаған аулының сыйлы ақсақалы Қамысбай Түрікпенбайұлы Ыспайдан жазып алдық.
Ел ішінде Бәйімбет ақынның жыр-толғауларын білетіндер болуы мүмкін, сондықтан оның қолымыздағы туындыларын оқырмандар назарына ұсына отырып, осы іздестіру жұмысымызға көпшілік ат салысар деп үміттенеміз.