II wojna światowa musiała wybuchnąć. Dążyły do niej oba zbrodnicze totalitaryzmy - niemiecki nazizm i sowiecki komunizm. W wyniku konfliktu, wśród wielu strat, jakie ponieśli Polacy, należy wymienić jeszcze jedną - okradzenie z przyszłości, na którą pracowała II Rzeczpospolita, a która nigdy nie nastąpiła.
Najbardziej bolesną z tych strat była bezprecedensowa rzeź ludności. Infrastrukturę, budynki można odbudować, zabranych istnień ludzkich nic nie zwróci. W wyniku II wojny światowej zginęło 6 mln obywateli II RP, 17 proc. ludności (najwyższy odsetek ofiar wśród państw uczestniczących w konflikcie), w tym 3 mln polskich Żydów zgładzonych w Holokauście. Zgodnie z polityką okupantów, ofiarami represji padły przede wszystkim elity - zarówno na szczeblu centralnym, jak i lokalnym. Ofiarami zorganizowanych mordów padali urzędnicy, nauczyciele i duchowni.
Gdyby nie II wojna światowa, badania prowadziliby zamordowani profesorowie lwowskich i krakowskich uczelni. W niebo wzbiłaby się zapewne „Gwiazda Polski” - zaprojektowany przez profesora Mieczysława Wolfkego (cudem przeżył Powstanie Warszawskie, zginął poza granicami kraju) największy wówczas balon stratosferyczny, którego lot planowano na 1939 rok.
Korpus oficerski, wybity w Katyniu lub zmuszony do ewakuacji na Zachód, wzmocniłby siłę i etos Wojska Polskiego. Wreszcie: skrwawione w Powstaniu Warszawskim i katowniach UB najlepsze pokolenie w dziejach Rzeczypospolitej, wyrosłe na ideałach niepodległości, z pewnością pracowałoby dla dobra ojczyzny.
Druga wojna to także niepowetowana strata ludzi kultury. Atak dwóch totalitaryzmów na Polskę pchnął Witkacego do samobójstwa. Okrucieństwo wojny stało się jednym ze źródeł inspiracji dla poetów pokroju Krzysztofa Kamila Baczyńskiego i Tadeusza Gajcego (obaj zginęli od kuli okupanta), podobną muzą dla emigrantów, Kazimierza Wierzyńskiego czy Jana Lechonia, była tęsknota za wolną ojczyzną, ale czy nie mamy prawa przypuszczać, że ich talent znalazłby inne ujście, gdyby mogli wpływać na życie kulturalne w kraju?
Na poziomie Hiszpanii?
Gospodarka światowa w 1945 roku była o 11 procent mniejsza w porównaniu do stanu z 1938 roku. Dla Polski, odczuwającej skutki sześcioletniej grabieżczej polityki okupacyjnej, skutki gospodarcze były wielokrotnie wyższe. Produkt Krajowy Brutto w 1945 roku spadł aż o 61% w porównaniu do stanu z 1938 roku.
Powojenną odbudowę utrudniał fakt, że Polska znajdowała się po niewłaściwej stronie żelaznej kurtyny. Zgodnie z umową poczdamską, Polska miała otrzymać reparacje wojenne od Niemiec za pośrednictwem ZSRR. Umowa między Tymczasowym Rządem Jedności Narodowej Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich z 16 sierpnia 1945 r. określała wysokość tych reparacji na 15 proc. reparacji należnych ZSRR. Jednocześnie ten sam dokument uzależniał ich przekazanie od dostaw polskiego węgla do ZSRR po specjalnej cenie, obniżonej dziesięciokrotnie. W 1953 r. Moskwa, chcąc uspokoić nastroje społeczne w NRD, wstrzymała pobór reparacji. Wkrótce to samo ogłosił rząd PRL. Co więcej, kilka lat wcześniej, w 1947 r., pod naciskiem Kremla komunistyczny rząd w Warszawie odrzucił Plan Marshalla. Tempo rozwoju gospodarczego skutecznie sabotowały założenia gospodarki centralnie planowanej, które obowiązywały w Polsce aż do 1989 roku.
Bez II wojny światowej Polska prawdopodobnie pozostałaby państwem kapitalistycznym, ale trudno byłoby - przynajmniej początkowo - mówić o gospodarce liberalnej. Sanacja preferowała etatyzm i interwencjonizm państwowy. Wiązało się to z ambitnymi projektami państwowymi, takimi jak budowa magistrali węglowej ze Śląska na Wybrzeże (1926-1933) czy Centralnego Okręgu Przemysłowego (1936-1939).
Budowa COP była największym zrealizowanym programem gospodarczym w historii II Rzeczypospolitej. Doprowadziła do powstania ponad 100 tys. miejsc pracy, w tym 55 tys. w wielkim przemyśle, 33 tys. w średnich i małych przedsiębiorstwach, 10 tys. w handlu i 6 tys. w rzemiośle. Dzięki inwestycjom poczynionym w 44 powiatach, zamieszkałych przez 6 milionów ludzi, udział przemysłu w wytwarzaniu PKB wzrósł do 50 procent w 1939 roku, mimo że 26 z 36 planowanych fabryk zostało ukończonych...
Dokończenie: (www.polskieradio.pl/39/156/ar...)
ℹ️
- 00:00 Prof. Paweł Wieczorkiewicz o realizacji planów Józefa Stalina wobec Polski. „Tajna historia Polski” (PR, 13.01.2008)
- 16:44 Teheran - pierwsza próba podziału świata. „Dźwiękowy przewodnik po historii najnowszej” z prof. Pawłem Wieczorkiewiczem. (PR, 1994)
- 26:46 Prof. Marcin Zaremba o problemach polskiego społeczeństwa tuż po zakończeniu II wojny światowej „Naukowy zawrót głowy” (PR, 05.01.2013).
- 56:12 O zmianie granic Polski po II wojnie światowej „Kronika polska” prof. Jerzy Eisler (PR, 09.12.2001)
- 01:02:38 Juliusz Wiktor Gomulicki o swojej fascynacji książkami. „Zapiski ze współczesności” (PR, 2002)
- (materiały archiwalne PR)