Oude Stadsbegraafplaats Leeuwarden
De groene archieven van Leeuwarden
Funeraire cultuur op begraafplaatsen
Bijna 50.000 overledenen passeerden sinds de ingebruikname in 1833 de hekken van de Algemene Stadsbegraafplaats aan de Spanjaardslaan. De landschaptuin van de beroemde tuinarchitect Lucas Pieters Roodbaard is daarmme een groen archief geworden, waar tussen de monumentale bomen vele familiegeschiedenissen zijn verborgen. Er staan waardevolle grafstenen, verdeeld over verschillende afdelingen. Het meest opmerkelijk is de eerste afdeling, waar honderden overledenen uit vooral de adel en gegoede burgerij zijn begraven.
Door een verbod op het begraven in kerken, moesten edelen en rijke burgers in het begin van de negentiende eeuw voor grafplaatsen plots uitwijken naar alternatieven, zoals de Algemene Stadsbegraafplaats, die tot 1969 in gebruik zou blijven. De vermogende families Van Eysinga, Van Andringa de Kempenaer en Ypeij kozen bijvoorbeeld voor graven op de eerste afdeling aan de Spanjaardslaan. Sommige kochten meerdere graven, anderen lieten kelders aanbrengen of grote grafmonumenten. Een in zijn tijd bekende Leeuwarder was Frans Julius Johan Eysinga (1818-1901), die het via de Provinciale Staten schopte tot de Eerste Kamer, waarvan hij acht jaar voorzitter was. Behalve politicus was hij ook landeigenaar, rechter en waterstaatkundige.
Een ander adellijk geslacht was de familie Van Andringa de Kempenaer, van wie vele leden hun laatste rustplaats vonden tussen het door Roodbaard bedachte groen. Van de familie Van Beijma ligt onder meer jonkheer mr. Julius Matthijs van Beijma (1813-1898) aan de Spanjaardslaan. Hij was officier van justitie bij de arrondissementsrechtbank. De Leeuwarder jonkheer Jacobus Speelman (1855 1883) werd niet oud, maar was toch al rijksbetaalmeester in Winschoten. Opmerkelijk genoeg wilde ook adel uit de rest van het land in Leeuwarden worden begraven, zoals Jan Adriaan baron van Zuylen van Nijevelt (1776 1840), die ten tijde van de vereniging met het Franse keizerrijk van Napoleon de titel Baron de lEmpire kreeg en in 1826 tot zijn overlijden gouverneur van Friesland was. De forse steen van de baron beslaat maar liefst zes graven. Een ander niet-Fries geslacht waarvan vele leden in Leeuwarden zijn begraven, was de familie Panhuys. De telgen stammen oorspronkelijk uit Limburg, maar werden in Friesland onder meer griffier van het gerechtshof, kamerheer van koning Willem II en commissaris des Konings.
De vooraanstaande familie Ypeij had een familiegraf met ruimte voor zes leden. Vijf liggen er dan ook begraven binnen het smeedijzeren hek rond de graven, maar een zesde, Frederik Ypeij (1798-1869) ligt er net buiten. De reden was, zo fluisterde men destijds in de stad, dat Frederik krankzinnig was en het zwarte schaap van de familie. De ware reden was echter dat de plaats was gereserveerd voor de toekomstige vrouw van Age Looxma Ypeij. Deze kunstverzamelaar trouwde echter nooit en dus bleef die plek leeg, terwijl Frederik buiten het familiegraf bleef liggen.
De funeraire cultuur is in Leeuwarden waardevol, ook al is deze niet uitbundig. De adel besteedde wel geld aan goede materialen, maar op de begraafplaatsen zijn geen torenhoge monumenten of grote grafkelders te vinden. Ook niet op de rooms-katholieke begraafplaats langs de Harlingerstraatweg, die in 1882 in gebruik werd genomen. Hier liggen geen edelen begraven, maar wel een aantal telgen uit families van bekende winkelketens, zoals Brenninkmeijer, Copini, Rolf, Röben en Schweigmann. De meest indrukwekkende monumenten zijn dus van rijke burgers.
De Noorderbegraafplaats dateert uit 1919. De opzet is strak: rechte paden en rechthoekige velden. In omvang is de begraafplaats tegenwoordig tweemaal zo groot als bij de ingebruikname. Het gezegde dat iedereen na de dood gelijk is, lijkt zeker waar op deze begraafplaats. De graven van adel en rijken zijn vrijwel niet te onderscheiden van de rest, een trend die zich in de loop van de twintigste eeuw ook elders in Nederland voordeed. Jonkheer Coert Lambertus van Beijma (1909-1953) en diens echtgenote jonkvrouw Amelia Gerardina Quarles van Ufford (1912-1988) hebben er een eenvoudig graf met hun daarop vermelding van hun titels. Typerend is dat op het graf van hun zoon Jucke van Beijma (1939-1985) dat al niet meer het geval is. Andere fraaie namen op zerken van de Noorderbegraafplaats zijn Beyeren Bergen en Henegouwen, Bloembergen Santee, De Rooi van Gosliga en De Griendt Dreux. Geen van deze families zijn echter van adel. Bron: Funeraire cultuur in Leeuwarden Wim Cappers e.a.