राम की शक्तिपूजा : अनुशीलन, प्रो. सूर्यप्रसाद दीक्षित, सभापति, हिंदी साहित्य सम्मलेन, प्रयाग

  Рет қаралды 29,006

SHASHANK MISHRA

SHASHANK MISHRA

4 жыл бұрын

प्रस्तुति - डॉ. शशांक मिश्र, डॉ. राममनोहर लोहिया अवध विश्वविद्यालय, अयोध्या
राम की शक्तिपूजा, सूर्यकान्त त्रिपाठी 'निराला' द्वारा रचित काव्य है। निराला जी ने इसका सृजन २३ अक्टूबर १९३६ को सम्पूर्ण किया था। कहा जाता है कि इलाहाबाद से प्रकाशित दैनिक समाचारपत्र 'भारत' में पहली बार 26 अक्टूबर 1936 को उसका प्रकाशन हुआ था। इसका मूल निराला के कविता संग्रह 'अनामिका' के प्रथम संस्करण में छपा।
यह कविता ३१२ पंक्तियों की एक ऐसी लम्बी कविता है, जिसमें निराला जी के स्वरचित छंद 'शक्ति पूजा' का प्रयोग किया गया है। चूँकि यह एक कथात्मक कविता है, इसलिए संश्लिष्ट होने के बावजूद इसकी सरचना अपेक्षाकृत सरल है। इस कविता का कथानक प्राचीन काल से सर्वविख्यात रामकथा के एक अंश से है। इस कविता पर वाल्मीकि रामायण और तुलसी के रामचरितमानस से कहीं अधिक बांग्ला के कृतिवास रामायण का प्रभाव देखा जाता है। किन्तु कृतिवास और राम की शक्ति पूजा में पर्याप्त भेद है। पहला तो यह की एक ओर जहां कृतिवास में कथा पौराणिकता से युक्त होकर अर्थ की भूमि पर सपाटता रखती है तो वही दूसरी ओर राम की शक्तिपूजा में कथा आधुनिकता से युक्त होकर अर्थ की कई भूमियों को स्पर्श करती है। इसके साथ साथ कवि निराला ने इसमें युगीन-चेतना व आत्मसंघर्ष का मनोवैज्ञानिक धरातल पर बड़ा ही प्रभावशाली चित्र प्रस्तुत किया है।
निराला बाल्यावस्था से लेकर युवाववस्था तक बंगाल में ही रहे और बंगाल में ही सबसे अधिक शक्ति का रूप दुर्गा की पूजा होती है। उस समय शक्तिशाली ब्रिटिश सरकार भारत देश के राजनीतज्ञों , साहित्यकारों और आम जनता पर कड़े प्रहार कर रही थी। ऐसे में निराला ने जहां एक ओर रामकथा के इस अंश को अपनी कविता का आधार बना कर उस निराश हताश जनता में नई चेतना पैदा करने का प्रियास किया और अपनी युगीन परिस्थितियों से लड़ने का साहस भी दिया। यह कविता कथात्मक ढंग से शुरू होती है और इसमें घटनाओं का विन्यास इस ढंग से किया गया है कि वे बहुत कुछ नाटकीय हो गई हैं। इस कविता का वर्णन इतना सजीव है कि लगता है आँखों के सामने कोई त्रासदी प्रस्तुत की जा रही है।
रवि हुआ अस्त; ज्योति के पत्र पर लिखा अमर
रह गया राम-रावण का अपराजेय समर
आज का तीक्ष्ण शर-विधृत-क्षिप्रकर, वेग-प्रखर,
शतशेलसम्वरणशील, नील नभगर्ज्जित-स्वर,
प्रतिपल - परिवर्तित - व्यूह - भेद कौशल समूह
राक्षस - विरुद्ध प्रत्यूह,-क्रुद्ध - कपि विषम हूह,
विच्छुरित वह्नि - राजीवनयन - हतलक्ष्य - बाण,
लोहितलोचन - रावण मदमोचन - महीयान,
राघव-लाघव - रावण - वारण - गत - युग्म - प्रहर,
उद्धत - लंकापति मर्दित - कपि - दल-बल - विस्तर,
अनिमेष - राम-विश्वजिद्दिव्य - शर - भंग - भाव,
विद्धांग-बद्ध - कोदण्ड - मुष्टि - खर - रुधिर - स्राव,
रावण - प्रहार - दुर्वार - विकल वानर - दल - बल,
मुर्छित - सुग्रीवांगद - भीषण - गवाक्ष - गय - नल,
वारित - सौमित्र - भल्लपति - अगणित - मल्ल - रोध,
गर्ज्जित - प्रलयाब्धि - क्षुब्ध हनुमत् - केवल प्रबोध,
उद्गीरित - वह्नि - भीम - पर्वत - कपि चतुःप्रहर,
जानकी - भीरू - उर - आशा भर - रावण सम्वर।

Пікірлер: 77
@Pavankumarbhat4792
@Pavankumarbhat4792 17 күн бұрын
बहुत बहुत आभार सर,बहुत अच्छा विश्लेषण किया है राम की शक्ति पूजा की ,
@Pavankumarbhat4792
@Pavankumarbhat4792 17 күн бұрын
यदि सर आप जैसे महागुरु मिल जाएं तो जीवन में कोई भी कंपीटिशन हिंदी साहित्य में कठिन नही है
@saritahin2026
@saritahin2026 2 ай бұрын
अद्भुत, सरल और सहज शब्दों में व्यक्त किए हों सर आप , जीतना पढ़ने पर नहींआया समझ उससे अधिक सुनने पर आ गया 😢 धन्यवाद आपका सर
@vjvj2937
@vjvj2937 2 ай бұрын
After ages..someone really challenged every bit of hindi acquired in life time... more respect more power to the orator....
@madhvendramishra1967
@madhvendramishra1967 3 жыл бұрын
बहुत सुंदर व्याख्यान🙏 इस कविता के बहुत से आंतरिक पक्षों को सर जी द्वारा उभारा गया जो हमे ज्ञात नहीं थे। एक बार पुनः कोटि कोटि आभार🙏🙏
@sushmasingh8630
@sushmasingh8630 2 жыл бұрын
राम की शक्तीपूजा इस कविता का इतना सुंदर इतना मौलिक विश्लेषण मैने पहली बार सुना।महोदय ने यौगिक से लेकर भक्ती ,शौर्य हर पक्ष को छुआ है।चरणस्पर्श 🙏
@dr.mrsnamitasahu5190
@dr.mrsnamitasahu5190 2 жыл бұрын
आदरणीय सर इस कविता पर आपका ज्ञान अदभुत है।सादर नमन 🙏 ।आपके और भी वीडियो देखने की इच्छा है।
@RealHistoryofBharat123
@RealHistoryofBharat123 2 жыл бұрын
good one -- तुलसीदास के काव्य में श्रृंगार रस - डा देवी सहाय पाण्डेय kzfaq.info/get/bejne/eMd6eJqZzJzGj30.html
@TheSiddharthShaw
@TheSiddharthShaw 3 жыл бұрын
विगत वर्ष मैंने इस ज्ञानवर्धक व्याख्यान को सुना था। सुचना प्रोद्योगिकी की यह देन है कि हम इस ज्ञानवर्धक व्याख्यान को बारंबार ग्रहण कर सकते हैं
@draryasindhu5004
@draryasindhu5004 4 ай бұрын
🙏🙏
@AnilKumar-pu6uu
@AnilKumar-pu6uu Жыл бұрын
Bahut badhiya sri
@kanwaljitkaur5532
@kanwaljitkaur5532 3 жыл бұрын
छायावाद के अधिकारी विद्वान द्वारा परम विद्वत्ता पूर्ण व्याख्यान
@nutanmishra9506
@nutanmishra9506 3 жыл бұрын
🙏aaj ki stati me bhi anukarniya h sir ji. Nirala ji ki nirali rchna ko sat sat namn🙏aap ke shmjane ki trika bhi nirala h🙏
@HinduMishra1998
@HinduMishra1998 3 жыл бұрын
प्रायः देखा जाता है कि कुछ तथाकथित विद्वान पूर्वग्रह के पराभूत होकर कविता के अर्थ का सत्यानाश कर डालते हैं। कवि का उद्देश्य और उसकी प्रयोजनशीलता का तनिक भी भान नहीं रखते। प्रो. सूर्यप्रसाद दीक्षित जी को सुनकर वास्तव में इसकी आत्मा को समझने का पहली बार आभास हुआ। सर बहुत बहुत धन्यवाद!!🙏🙏🙏🙏🙏
@madhavshrivastava8521
@madhavshrivastava8521 3 жыл бұрын
सटीक व्याख्या
@HinduMishra1998
@HinduMishra1998 3 жыл бұрын
@@madhavshrivastava8521 जी बिल्कुल।
@omendranathpandey1464
@omendranathpandey1464 Жыл бұрын
आदरणीय सभापति महोदय ने अत्यन्त सुन्दर, बहुत ही बेहतर विश्लेषण किये है।जिसके लिए आदरणीय को बारम्बार प्रणाम
@saritashrivastava5958
@saritashrivastava5958 Жыл бұрын
बहुत सुंदर व्याख्या
@RajeshMishra-ps6he
@RajeshMishra-ps6he 2 жыл бұрын
बहुत ही सुंदर और प्रासंगिक रूप में कविता की व्याख्या की गयी है जिससे के द्वारा हम जैसे सर्व साधारण को इस एतिहासिक और कालजयी कविता के वास्तविक स्वरूप का चित्रण सजत ही प्राप्त हो जाता है, आप को सादर धन्यवाद।
@RealHistoryofBharat123
@RealHistoryofBharat123 2 жыл бұрын
good one -- तुलसीदास के काव्य में श्रृंगार रस - डा देवी सहाय पाण्डेय kzfaq.info/get/bejne/eMd6eJqZzJzGj30.html
@Krishna_UP
@Krishna_UP 2 жыл бұрын
सादर प्रणाम आदरणीय गुरू देव द्वारा ऐसा अद्भुत वर्णन मंत्रमुग्ध हो गया मन
@Deepaktiwari_180
@Deepaktiwari_180 3 жыл бұрын
अतिउत्तम व्याख्यान, ऐसे ही सर से और कविताओं या और किसी ग्रन्थों पर वीडियो बनाये। बहुत उत्तम पहल।
@kaminiyadav8523
@kaminiyadav8523 2 ай бұрын
🙏🙏🙏
@narendramehra372
@narendramehra372 11 ай бұрын
वंदनीय गुरु देव शानदार प्रस्तुति प्रणाम है आपको
@rrgpatel77bsl
@rrgpatel77bsl 5 ай бұрын
बहुत ही सारगर्भित व्याख्यान बहुत बहुत धन्यवाद गुरुदेव
@prabhatmirzapuri2731
@prabhatmirzapuri2731 2 жыл бұрын
बहुत ही उत्तम व्याख्या प्रस्तुत किया आप ने परी कविता का मर्म समझ में आ गया श्री मान जी।आपको प्रणाम करता हूँ।
@AbhishekSingh-gv5fd
@AbhishekSingh-gv5fd 3 жыл бұрын
सर आपकी व्याख्या ने निराला जी की कविता एकदम स्पष्ट कर दी 🙏🙏🙏🙏
@factsadda2.09
@factsadda2.09 3 жыл бұрын
अद्वितीय वर्णन ....
@krishnaverma2718
@krishnaverma2718 3 жыл бұрын
Bhut accha sir 🙏🙏
@bhawdeephada6483
@bhawdeephada6483 3 жыл бұрын
आज राम की शक्ति पूजा की प्रभावशाली, हृदयस्पर्शी व्याख्या सुन कर मन तृप्त हो गया l🙏
@abhimanugupta6460
@abhimanugupta6460 4 жыл бұрын
अत्यंत सुंदर व्याख्या।🙏🙏🙏💐💐👍
@user-he2os3ed8i
@user-he2os3ed8i 4 жыл бұрын
बहुत ही महत्वपूर्ण व्याख्यान..👌💐
@girja19
@girja19 3 жыл бұрын
Dhanyabad apko bhut bhut ........💐💐💐 aadarniya sir...
@riyadiv41
@riyadiv41 3 жыл бұрын
कोटि कोटि नमन 🙏🙏🙏
@Visionwithvv
@Visionwithvv 2 жыл бұрын
अद्वितीय वर्णन गुरुप्रवर🙏
@ranjnayadav8941
@ranjnayadav8941 2 жыл бұрын
बहुत सुंदर वर्णन महोदय🙏
@user-pm4jw2dd5y
@user-pm4jw2dd5y 2 жыл бұрын
सर प्लीज कामायनी और अंधेरे में कविता की भी व्याख्या भी कीजिए प्लीज
@user-wk4bx2ef3l
@user-wk4bx2ef3l 3 жыл бұрын
अति प्रभावी व्याख्यान
@sahityagyannidhi
@sahityagyannidhi 3 жыл бұрын
बहुत सुंदर 💐💐👌
@nikkhilkr091
@nikkhilkr091 3 жыл бұрын
Very Beautifully explained professor..🙏🙏
@KANCHANDEVI-wr2ip
@KANCHANDEVI-wr2ip 3 жыл бұрын
very useful for UPSC
@vidyadharbhojak4797
@vidyadharbhojak4797 3 жыл бұрын
सादर नमन।
@vedvibhav
@vedvibhav Жыл бұрын
❤️
@Deepakkumar-nz2dv
@Deepakkumar-nz2dv 3 жыл бұрын
Amezing explanation sir 🙏🙏
@userprince1993
@userprince1993 3 жыл бұрын
बहुत सुंदर तरीके से व्याख्या की है आपने
@unlockedyourmind
@unlockedyourmind 2 жыл бұрын
बहुत बहुत सुंदर व्याख्या 🙏🙏
@adititiwari1079
@adititiwari1079 Жыл бұрын
Dhanyavaad sir 🙏🙏🙏
@user-rz8ir2ul8g
@user-rz8ir2ul8g 4 жыл бұрын
आदरणीय दीक्षित जी द्वारा शानदार व्याख्यान
@Samvad_Lucknow
@Samvad_Lucknow 4 жыл бұрын
🙏
@KP_Classes3435
@KP_Classes3435 3 жыл бұрын
Ati sundar vardan
@societyupdates
@societyupdates 3 жыл бұрын
धन्यवाद
@saurabh3847
@saurabh3847 2 жыл бұрын
Awesome story wt a creativity
@kalpanamishra6844
@kalpanamishra6844 3 жыл бұрын
अति उत्तम व्याख्या
@AmanGupta-kv4gl
@AmanGupta-kv4gl Жыл бұрын
सर बहुत ही सुन्दर ढंग से प्रस्तुत किए है आपने, आपसे निवेदन है कि साहित्य के और महत्वपूर्ण विषयों पर अपना अनुभव साझा करें जैसे जयशंकर प्रसाद की महाकाव्य कामायनी पर कुछ टिप्पणी कीजिए 🙏💐
@priyankaprbhakar9432
@priyankaprbhakar9432 3 жыл бұрын
बहुत बहुत धन्यवाद
@rajkumargiri2946
@rajkumargiri2946 3 жыл бұрын
अतिउत्तम सर जी
@hindiKAdham
@hindiKAdham 3 жыл бұрын
बहुत ही सुन्दर सर
@khidki1991
@khidki1991 Жыл бұрын
बहुत प्रभावित!!
@Nareshchandkikavita
@Nareshchandkikavita 2 жыл бұрын
उत्तम अभिव्यक्ति।नमन सर जी।
@RealHistoryofBharat123
@RealHistoryofBharat123 2 жыл бұрын
good one - तुलसीदास के काव्य में श्रृंगार रस - डा देवी सहाय पाण्डेय kzfaq.info/get/bejne/eMd6eJqZzJzGj30.html
@AkashKumar-001
@AkashKumar-001 2 жыл бұрын
Ronaa aa gaya 🥺
@padmjasharma2573
@padmjasharma2573 3 жыл бұрын
आनंद
@user-yr6ln7yq1s
@user-yr6ln7yq1s 2 жыл бұрын
बहुत ही सुंदर व्याख्यान गुरुवर आपको जितनी बार सुने उतना कम । गुरुवर एक साक्षात्कार में एक प्रश्न पूछा गया था कि शक्ति की मौलिक कल्पना का क्या अर्थ है? कृपया स्पष्ट करें
@GauravSingh-jd7yc
@GauravSingh-jd7yc 2 жыл бұрын
🙏🙏🙏🙏
@anishkumar-dv9iw
@anishkumar-dv9iw 2 жыл бұрын
मैं एक बात जानना चाहता हूं, कि क्या रामचरितमानस में और वाल्मीकि रामायण में राम द्वारा दुर्गा की पूजा का वर्णन मिलता है?
@Rajnee006
@Rajnee006 3 жыл бұрын
👌👌👌
@chandanikumari9715
@chandanikumari9715 2 жыл бұрын
Hello sir kya aap online padha sakta hai hm hindi ke student h
@dr.geetasingh5537
@dr.geetasingh5537 2 жыл бұрын
🙏🌷
@MakeInBharatStayInBharat
@MakeInBharatStayInBharat 2 жыл бұрын
Must Watch: अवध संस्कृति विश्वकोश - डॉ. सूर्यप्रसाद दीक्षित, लखनऊ विश्वविद्यालय kzfaq.info/get/bejne/j7Fym8yG1auukXk.html
@dsb8307
@dsb8307 3 жыл бұрын
Awesome explanation.
@jethoodanratnu1008
@jethoodanratnu1008 Жыл бұрын
केवल हनुमंत प्रबोध
@Neha-lx8lo
@Neha-lx8lo 3 жыл бұрын
Hello sir Kya aap online padha sakte hai Hm Hindi ke student hai.............🙏???
@Samvad_Lucknow
@Samvad_Lucknow 3 жыл бұрын
आभार, फ़िलहाल मैम सम्भव नहीं है।
@dr.meerasharma4236
@dr.meerasharma4236 3 жыл бұрын
🙏🙏🙏
@abhivashisthaee
@abhivashisthaee 3 жыл бұрын
🙏🙏🙏
Dr Kumar Vishwas Addressing Civil Services Toppers
38:43
Kumar Vishwas
Рет қаралды 9 МЛН
39kgのガリガリが踊る絵文字ダンス/39kg boney emoji dance#dance #ダンス #にんげんっていいな
00:16
💀Skeleton Ninja🥷【にんげんっていいなチャンネル】
Рет қаралды 8 МЛН
Каха заблудился в горах
00:57
К-Media
Рет қаралды 3,1 МЛН
DEFINITELY NOT HAPPENING ON MY WATCH! 😒
00:12
Laro Benz
Рет қаралды 62 МЛН
नामवर सिंह साक्षात्कार
30:15
Agyeya | Part - 1 | Srijan
34:25
Prasar Bharati Archives
Рет қаралды 15 М.
39kgのガリガリが踊る絵文字ダンス/39kg boney emoji dance#dance #ダンス #にんげんっていいな
00:16
💀Skeleton Ninja🥷【にんげんっていいなチャンネル】
Рет қаралды 8 МЛН