MADANIYAT VA MA'RIFAT @ Instagram / madaniyat_tv
MADANIYAT VA MA'RIFAT @ Telegram t.me/mm_telekanal
MADANIYAT VA MA'RIFAT @ Facebook / mmtelekanal
Sherdor madrasasi - Samarqandda Registon maydonidagi XVII asrga oid islom maʼrifiy, maʼnaviy-maʼrifiy va yodgorlik-diniy bino. Ulugʻbek va Tillakori madrasalari bilan birgalikda yaxlit meʼmoriy ansamblni tashkil etadi. 2001-yilda Samarqandning diqqatga sazovor joylari qatori YuNESKOning Butunjahon merosi roʻyxatiga kiritilgan.
Tarixi
Sherdor madrasasi Samarqand viloyati hokimi Yalangtoʻsh Bahodirning mablagʻi va tashabbusi bilan qurilgan. Qurilish 1619-1635-36-yillarda samarqandlik meʼmor Abduljabbor tomonidan amalga oshirilgan[1][2][3]. Uning bezaklarini usta Muhammad Abbos yasagan.
Madrasa qurilishi uchun Registon maydonining sharqiy qismi tanlangan. Buning uchun 1424-yilda qurilgan Ulugʻbek xonaqohi yerga qulatildi. Xonaqoh Sherdor madrasasi uchun boy qurilish materiallari bilan taʼminlangan, buni 1956-yilda sovet arxeologi S. N. Yurenev tomonidan olib borilgan arxeologik qazishmalar tasdiqlagan.
Sherdor madrasasi Ulugʻbek madrasasidan olingan „koʻsh“[4] uslubida qurilgan boʻlib, uning nafis nisbatlari loyihaga asos boʻlgan. Arxitektor fikricha, ikki madrasaning asosiy jabhalari bir-birining oyna tasviriga aylanishi kerak edi. Ammo muallif Ulugʻbek madrasasi qurilganidan buyon oʻtgan ikki yuz yil davomida Registon maydonining sathi ikki metrga koʻtarilganini hisobga olmagan. Natijada Sherdor madrasasining nisbatlari asl nusxadan koʻra koʻproq choʻkkan boʻlib chiqdi.
Sherdor madrasasi butun faoliyati davomida bir necha bor zilzilalarni boshdan kechirgan, ularning eng dahshatlisi XIX asr boshi va oxirida sodir boʻlgan. Bino omon qolgan, ammo u hali ham jiddiy shikastlangan: uning asosiy portalining ombori qattiq deformatsiyalangan, qoplamasi koʻp joylarda qulab tushgan va minoralar egilib qolgan. XX asrning 20-yillari boshida sovet hokimiyatining farmoni bilan madrasada dars berish toʻxtatildi. Bino milliylashtirildi va 1924-yilda restavratsiya ishlari boshlandi. Xujralar taʼmirlandi, portal arkining gʻishtli gumbazining qulab tushgan qismi qayta tiklandi, bosh portal timpanasining oʻyilgan mozaikasi mustahkamlandi, uning deformatsiyaga uchragan gumbazi demontaj qilindi va qayta yotqizildi, hujralarning gumbazlari tiklandi, qayta qurildi, madrasa fasadlarining qoplamasi tiklandi. XX asrning 50-yillari oxirida madrasa hududida arxeologik tadqiqotlar olib borildi, shundan soʻng qayta tiklashning yangi bosqichi boshlandi. 1960-1962-yillarda madrasa minoralari taʼmirlandi, 1962-yilda rassom V. N. Goroxov va meʼmor A. I. Freytag loyihasiga koʻra bosh portal ark ustidagi timpan mozaikasi tiklandi. Madrasani qayta tiklash va mustahkamlash ishlari 1965-1967-yillarda yakunlandi.
Arxitekturasi
Madrasa tarhi toʻrtburchak, 2 qavatli. Bosh tarzining 2 qanotida qovurgʻali gumbaz va minoralar joylashgan. Peshtoq ravogʻi ichkarisidagi koshinkori bezak orasida qora zaminli koshinga oq harflar bilan meʼmor Abdujabbor nomi yozilgan. Qanoslaridagi qizgʻish zarhal tusli sher oq ohuni quvmoqda. Quyosh bodomqovoq, qiyiq koʻzli qilib tasvirlanib, yuzi zarhal tusli yogʻdu bilan hoshiyalangan. Madrasa nomi shu tasvirdan kelib chiqqan. Binoning serhashamligi shu peshtogʻida. Peshtoqning 2 tomonida gumbazli darsxona va masjid joylashgan. Hovli atrofidagi 2 qavatli hujralar (54 ta)ning oldi ravoqli ayvon. Ayvonlar yozda darsxona vazifasini oʻtagan. 1960-64-yillarda peshtoqqanoslaridagi koshinkori naqshlar qayta tiklangan.