Oglądasz #iWiesz
Każdy z nas je ma, nie każdy wie, skąd pochodzi. Skąd się wzięło Twoje nazwisko?
Autor: Karol Kania
KONTAKT: piszesz@iwiesz.to
Jesteś ciekawy świata? Sprawdź iWiesz w social mediach:
Facebook: / iwiesz
Instagram: / iwiesz
SKRYPT ODCINKA:
Najpierw, do oznaczania osób wystarczyło imię. Ich zasób jest jednak ograniczony. By odróżnić od siebie dziesiątki, a nawet setki imienników, nadawano im element dodatkowy - przezwiska i przydomki.
Przezwiska spełniały często funkcję opisową. Osobnika o sporej tuszy, a zarazem bardzo silnego zwano przeważnie Bykiem, Niedźwiedziem lub Zwierzem, innego, uchodzącego w danym środowisku za wyjątkowo przebiegłego i chytrego - Lisem.
Ktoś, kto mieszkał na końcu wsi, lub za rzeką, nazywano Koniecznym, albo Zarzecznym, a wypuszczającego głośne wiatry - Bździochem lub Pierdziochem.
Wśród tej grupy, wyróżnia się też wszystkich Nowaków i Nowakowskich. Najpopularniejsze polskie nazwisko pochodzi od słowa nowy, najczęściej oznaczały człowieka przyjmującego nową wiarę.
Podstawą powstawania dużej grupy nazwisk, były uprawiane przez ludzi rzemiosła. Klasycznym przykładem jest nazwisko Kowal i jego późniejsze formy, np. Kowalik, Kowalski oraz Kowalczyk. Osoby zajmujące się krawiectwem można było nazwać Krawiec, lub Krawczyk ale też obdarzano je nazwiskami typu: Guzik, Pętelka, Nitka, Igła czy Nogawka. Podobnie szewców nazywano Szewczykami, właścicieli Karczm, Kaczmarkami, a woźnego sądowego, bądź szkolnego, Woźniakiem.
Wielka liczba nazwisk została utworzona od wyrazów pospolitych. Część tych nazwisk brzmi tak samo jak ich pierwowzór, np. ogórek (warzywo) i Ogórek (nazwisko). Natomiast druga część tego zbioru została wzbogacona o przyrostki, np. grzyb i Grzyb-owski, bądź Kamień i Kamiński, Kamieński.
Wśród tysiąca najpopularniejszych polskich nazwisk, 25% pochodzi od Imienia. Część takich nazwisk mogła powstać w wyniku nazywania kilkorga dzieci jednego ojca jego imieniem, np. Adamy (od imienia ojca: Adam), Jany (od imienia ojca: Jan). Gdy Adamy, Jany, Kuby i Piotry osiągały dojrzałość, urobione miano dołączało do imienia i stawało się nazwiskiem.
By ułatwić odróżnienie imienia od nazwiska, czasami stosowano przedrostki, stąd pochodzą nazwiska Adamski, Szymański, Jankowski, Wojciechowski, Piotrowski, Pawłowski, Michalski. Nazwisko złożone z imienia, mogło też pochodzić od świętego patrona
Kolejną popularną grupą są nazwiska od miejscowe - najczęściej związane z pochodzeniem właściciela. Przykłady, to Mazur, Górski, Potocki.
Nazwiska od miejscowe, szczególnie te zakończone na -ski, -cki, -dzki mogą skrywać szlacheckie pochodzenie! Za pomocą tych końcówek, czyli formantów, tworzono nazwiska szlacheckie już od średniowiecza. Pochodziły one od nazw ziem, którymi władała rodzina. Tarnowski, Zamojski, Wiśniewski, to właściciel z Tarnowa, Zamościa bądź Wiśniewa. Wśród najpopularniejszych polskich nazwisk o takim źródle znajdziemy też Dąbrowski, Zieliński, Jabłoński, Jankowski, Szymański, choć dwa ostatnie mogą mieć źródło w imionach, odpowiednio Jan i Szymon.
Nazwiska zakończone na -ski, -cki, -dzki przez lata były uważane za społecznie "lepsze". Szlachta broniła do nich dostępu, tak długo jak było to możliwe, ale z biegiem lat, formanty upowszechniły się także w niższych stanach - mieszczan, a najpóźniej chłopów.
Ostatnią grupą nazwisk, są nazwiska zagraniczne. Nasi przodkowie, mogli przywędrować do polski z całego świata. Ich nazwiska były często polonizowane. Tak też Niemiec Muller stał się Millerem, a Schultz, Szulcem. Niemieckie pochodzenie skrywają też nazwiska, Nycz, Kruger, czy Linda. Poza niemieckimi, w Polsce występują często nazwiska pochodzenia rosyjskiego, czeskiego, litewskiego, żydowskiego i ukraińskiego.
Twoje nazwisko jest wynikiem długiego procesu opartego nadawaniu przezwisk i przydomków z uwagi na cechę któregoś z Twoich przodków, albo całej rodziny. Jego pochodzenie może być dużo bardziej zakręcone niż Ci się wydaje, bo w różnych społecznościach - szczególnie tych oddalonych od siebie o setki kilometrów - słowa mogą mieć różne znaczenie. Lokalne społeczności, które nadawały przezwiska, mogły się od siebie diametralnie różnić.
Dlatego osoby o tym samym nazwisku mogą nie mieć ze sobą nic wspólnego
Nazwisko Wójcik ma na przykład 8 niezależnych źródeł. Mogło pochodzić od nazwy miejscowości, słowa wójt, zdrobnienia imienia Wojciech, bądź słowa wojak, nazwy ptaka, gry dziecięcej, albo niemieckiego słowa "Voget", bądź "Vogit" oznaczającego adwokata i wójta. Podobnie nazwisko Lewandowski, które może pochodzić od Lawendy, lwa, bądź Lewitów.
Ale bez względu na to, jak brzmi Twoje nazwisko
Zadbaj, by ludzie wypowiadali je z szacunkiem
Subskrybujesz, iWiesz więcej!