Makamı Tevhit Yedidir
Üçü fena, dördü beka meratibidir.
Fena meratibinin birincisi Tevhid-i Ef-aldir. Manası:
Ef-al’in birliği demektir. Efal fiiller anlamında olup fiilin çoğuludur. Fiil de kısaca iş anlamındadır. Tevhidi Ef-alin tarifi:
Enfüste ve afakta, hareket ve sükunda görülen tüm fiiller hakkın işleyişidir. Enfüs burada kendimiz afak ise etrafımızdaki bütün aleme tabir olunur. Hareket kıpırdayış, sükunet ise durma eylemidir. Cenabı Hak iki surette bu alemde fiilini meydana koymuştur ve koymaktadır. Biri hareket diğeri de sükunettir. Şu halde suların akması, kuşların uçması, insan ve hayvanların yürümesi, arabaların ilerlemesi, dağların ve ovaların v.s durması da hakkın bir fiilidir. Bizim elimizden işleyen de haktır. Kalemi elimize aldığımızda kendi kendine yazamaz. Süpürge kendi kendine süpüremez. Cenabı hakkın bizim elimize verdiği kuvvet ve kudretle bunlar harekete geçer. Şu halde bütün alemlerde gördüğümüz hareketler hakkın kudreti ile olmaktadır. Hiçbir şey yerinden kıpırdayamaz. Bizi ve bütün alemleri yaratan Hazreti hakkın fiilidir.
Şu ayeti kerime ispat eder bunu: ‘Vallahu halakakum vema ta’melun (Saffat 96)
Manası: Sizi ve sizin fiillerinizi halk eden Allah’tır.
Demek oluyor ki bizim fiillerimiz yoktur.
Her şey hakkın dilemesiyle olduğuna iman edeceğiz ve kabul edeceğiz...