Khi nhắc đến nghề làm gạch ở miền Tây thì Vĩnh Long là tỉnh có số lượng làng nghề, số lượng hộ gia đình sản xuất gạch nhiều nhất. Làng gạch gốm trải dài 30km thuộc thành phố Vĩnh Long, huyện Long Hồ và huyện Mang Thít. Trong đó xã Nhơn Phú và Mỹ An, huyện Mang Thít, là nơi tập trung nhiều cơ sở sản xuất gạch hơn cả. Lò gạch, gốm Mang Thít có tuổi đời hàng trăm năm, được biết đến là nơi sản xuất gạch, gốm đỏ nổi tiếng và lớn nhất vùng Đồng bằng sông Cửu Long, xuất khẩu sang nhiều nước trên thế giới. Dân gian thường hay gọi nơi đây là “vương quốc gạch ngói/lò gạch”.
Nếu bạn muốn đến làng gạch ở Vĩnh Long, bạn đi theo quốc lộ 53 rồi rẽ vào DT 903, chạy thẳng gặp ngã ba là đến đường DT 902 (dọc sông Cổ Chiên). Tại đây, bạn có thể hỏi thăm người dân địa phương để được hướng dẫn tuyến đường có nhiều.
Từ cầu Mỹ Thuận nơi sông Tiền tách ra thành dòng Cổ Chiên đến sông Mang Thít, ven sông những lò gạch, gốm mọc lên kéo dài hàng chục km, trông xa như những lâu đài thu nhỏ rực đỏ dưới ánh mặt trời, khiến khách ghé qua ngỡ như lạc vào thế giới cổ tích.
Xưa kia, khi nghề làm gạch thủ công truyền thống còn thịnh vượng, mỗi nhà sở hữu vài miệng lò. Những khi vào mùa, tất cả nhất loạt nhả khói trắng ngút trời. Những lò gạch nằm san sát nhau, nhìn từ xa giống như một tiểu vương quốc bé xinh với hàng trăm tòa lâu đài nhỏ.
Một lò gạch thường cao tầm 12m. Người ta cần đến 5 ngày để tải và dỡ gạch, 15 ngày để nung và 10 ngày để xây cửa lò và chờ gạch nguội. Gạch được nung bằng trấu với quy trình kiểm tra, canh lửa rất cẩn trọng, để đảm bảo gạch ‘chín’ vừa đúng. Sau khoảng 1 tháng nung, thành phẩm thu được là khoảng 120.000 viên gạch đỏ au đúng chuẩn. Trước kia khi giao thông chưa phát triển, gạch được vận chuyển đi khắp miền Nam bằng đường sông.
Từng thịnh vượng là thế, nhưng bây giờ nếu bạn tới thăm vương quốc gạch đỏ ở Vĩnh Long, sẽ thấy chỉ còn số ít những lò gạch này nổi lửa. Khi hệ thống lò hiện đại chiếm ưu thế, lò gạch truyền thống của Vĩnh Long dần dần ‘thất sủng’ và cuối cùng rơi vào dĩ vãng.
Từ một làng nghề truyền thống, nay các lò gạch Vĩnh Long đã trở thành một địa điểm du lịch hấp dẫn đối với du khách trong và ngoài nước. Chưa kể, ở đây còn có khá nhiều góc chụp độc đáo mà chắc chắn bạn sẽ khó lòng bỏ qua cho xem.
Đi dọc các con sông như Cái Chiên, Mang Thít, Cái Nhum, kênh Thầy Cai… bạn vẫn sẽ thấy hàng trăm lò gạch nằm đó. Nhưng rêu đã mọc, bụi đã bám, phủ lên ‘thành phố gạch nung’ màu thời gian đầy cổ kính.