Urartulardan ilk defâ M.Ö. 13. yüzyıla âit Asurca kaynaklarda bahsedilir. Münâsebetleri en fazla Asurlularla olmuştur. Önceleri küçük krallıklar hâlindeydiler. M.Ö. 10. yüzyılda, Tuşba (Van) merkez olmak üzere birlik hâline geldiler. M.Ö. 9. yüzyılda gelişip hudutlarını genişlettiler.
Urartular (Urartuca: Biainili), Başkenti Tuşpa (Van) idi. Urartu Devleti en güçlü döneminde (M.Ö. 8.-7. yüzyıl), günümüzdeki Doğu Anadolu, Kuzeybatı İran, Irak'ın küçük bir bölümü ile kuzeyde Aras Vadisi'ne egemendi.
Hurri Devleti’nin yıkılmasından sonra Van dolaylarında bir takım küçük devletler kuruldu. Asurluların Nairi olarak adlandırdıkları bu devletçiklerin yer aldığı bölgeye, Salmanasar I ve Tukulti Ninurta gibi Asur kralları çeşitli saldırılarda bulundular. Ama o tarihlerde henüz Urartu Devleti kurulmamıştı.
Nairi beylikleri M.Ö. 900 dolaylarında birleşerek Urartu Devleti’ni kurdular. Birliğin sağlanmasından sonra bir kral çevresinde toplanan Urartular, tam anlamıyla Anadolu kültürü sayılan bir uygarlık oluşturdular. Van’ı (o dönemdeki adı Tuşba ya da Tuşpa) başkent olarak seçtikten sonra yöreye yayıldılar.
Asurluların Akdeniz’le olan bağlantısını kesmek işeyen ve giderek genişleyen Urartuların sınırları, kuzeyde Erzurum, Erzincan, Karmir Blur, doğuda Hazar Denizi, batıda Malatya, güneyde de Musul ve Halep’e kadar uzandı.
Ortaya çıkarılmış olan yazıtlardan ilk Urartu kralının Sardur I (M.Ö. 840- M.Ö. 830) olduğu öğrenilmiştir.
Van kalesinin yapımını tamamlatan Sardur I, yapıya koydurduğu bir yazıtta bütün gerçekleştirdiği işleri anlatmıştır. Asur kaynaklarından öğrenildiğine göre, Sardur I döneminde Urartular giderek güçlendiler ve Asurlular için bir tehlike oluşturdular.
Sardur I ve onu izleyen İspuinis’in hükümdarlık döneminde başkent Van sürekli gelişti. Kral İspuinis de oğlu Menuas’ın (ya da Menua) yönetime katılmasını, daha sonra da kendi yerine geçmesini sağladı.
Ülke sınırları giderek genişliyordu, Muşaşir kenti alınmıştı. Menuas’ın (M. Ö. 810-M.Ö. 780) ölümünden sonra yerine Argişti (ya da Argistis) I M.Ö. 780 - M.Ö. 760) geçti. Bu hükümdar, şuurların daha da genişlemesini sağladı ve olası bir düşman saldırısına karşı çeşitli kaleler yaptırdı. Oğlu Sardur Il’nin ( M.Ö. 760 - M.Ö. 730) döneminde sınırlar en geniş düzeyine ulaştı. Sardur H’nin ölümünden sonra, yerine geçen (M.Ö. 713) Rusas I döneminde Urartular Asurlularla sürekli savaştılar.
Rusas I’den sonra yerine oğlu Argistis II geçti, Argistis H’nin yeriniyse Rusas II aldı; Rusas H’den sonra tahta geçen oğlu Sardur III de, daha sonra yerini Rusas IlI’e bıraktı. Urartu Devleti, kral Rusas III döneminde 612’deki Med istilasından sonra yıkıldı, kentleri yerle bir edüdi.
Urartuların yayılmış oldukları alanda otuz kadar kale harabesi saptanmıştır (en önemlileri Van kalesi, Anzaf kalesi, Çavuştepe kalesi ve Başkale’dir).
Çok tanrılı (en büyükleri baş tanrı Haldi, gök tanrısı Teişeba, güneş tanrısı Şivini) bir dini benimsemiş olan Urartuların, Altmtepe, Toprakkale, Patnos ve Çavuştepe’de bağımsız ya da sarayların hemen yanma yapmış oldukları çok sayıda tapmak gün ışığına çıkarılmıştır.
Tapınaklar ve sarayların yam sıra Urartuların küçük boyutlu ve pencereli evler yaptıkları, bunların dışlarını balkonlar, içlerini de çeşitli motiflerle süsledikleri bilinir.
Urartular maden işlemede son derece ustaydılar. Altıntepe, Çavuştepe, Adilcevaz, vb. yerlerde yapılan kazılarda Urartulardan kalma çok sayıda madeni eşya ele geçirilmiştir. Urartular maden işçiliğinde o kadar ileri düzeydeydiler ki, ürettikleri eşyaları Frigyalılar ve Etrüsklere satarlardı. Bu nedenle, Urartu boğa başlarına İtalya’daki kazılarda raslanmıştır.
Urartulara özgü madeni eşyalar arasında özellikle çeşitli motiflerle süslü kemerler sayılabilir. Urartular ölülerini giyimli olarak gömdükleri için bu kemerlerden çok sayıda bulunmuştur. Daha sonraki dönemlerde ölüler yakıldığı için, bulunan kemerlerin eski döneme ait olduğu anlaşılmıştır. Ayrıca yapılan çeşitli kazımarda Urartularla ilgili olarak kabartmalı kalkanlar, ok sadakları, miğferler, hamam tasları, kazanlar, boğa başları, çeşitli koşum takımları bulunmuştur.
Öte yandan Urartular, taştan ve kemikten eşyaların yanı sıra seramik eşyaların yapımında da oldukça ustaydılar.
Urartular bütün bunların dışmda yazıyı biliyorlardı. Asur yazısının yanı sıra Asurlulardan alıp yalınlaştırdıkları kendi çivi yazıları ve Ön Asya dil öbeğine bağlı olan kendi dillerini kullanırlardı.
Urartular. Doğu'nun Gizemli Uygarlığı | Sınırsız Tarih
#urartu #antikçağ #anadolu
Merhaba "Sınırsız Tarih" kanalımızda ekibimizle birlikte tarih, bilim ve teknoloji içerikli bilgilendirici belgeseller hazırlıyoruz. Abone olarak ve videolarımızı beğenerek bizlere destek olabilirsiniz. Ayrıca sosyal medya adreslerimizi takibe alarak bize ulaşabilirsiniz. İyi seyirler dileriz. Teşekkürler
Sosyal medya hesaplarımız:
Mail: sinirsiztarih@gmail.com
Instagram: @sinirsiztarih
Twitter: @sinirsiztarih
Tik-Tok: @sinirsiztarih
Facebook: sinirsiztarih