วิปัสสนา คือ อะไร แบ่งปันเสียงธรรม หลวงพ่อวิริยังค์ เรื่อง วิปัสนนา ไตรลักษณ์ จิตพุทธะ วิปัสสนา หมายถึง ปัญญาที่เห็นแจ้งสิ่งทั้งหลายตามความเป็นจริง
วิปัสสนาหมายถึงปัญญาที่เห็นแจ้งสิ่งทั้งหลายตามความเป็นจริง เป็นวิธีการปฏิบัติกรรมฐานที่เก่าแก่ที่สุดวิธีหนึ่งของอินเดีย ซึ่งได้สาบสูญไปจากมนุษยชาติเป็นเวลานาน แต่ได้รับการค้นพบอีกครั้งโดยองค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าเมื่อกว่า 2500 ปีมาแล้ว วิปัสสนาเป็นวิธีปฏิบัติสากลที่สามารถกำจัดความทุกข์ให้ออกไปจากจิตใจ กล่าวคือ เป็นศิลปะในการดำเนินชีวิต ไม่ว่าผู้นั้นจะนับถือศาสนาหรือลัทธิใด โดยมีจุดมุ่งหมายสูงสุดคือเพื่อชำระจิตใจให้บริสุทธิ์ และเข้าถึงความสุขอันแท้จริงที่เกิดจากการหลุดพ้น
วิปัสสนาเป็นวิธีปฎิบัติเพื่อให้เกิดการเปลี่ยนแปลงตนเองผ่านกระบวนการสังเกตตนเอง ที่เน้นถึงการปฏิสัมพันธ์อย่างลึกซึ้งระหว่างร่างกายกับจิตใจ โดยให้ความสำคัญกับการสังเกตความรู้สึกทางกายที่สัมพันธ์กับความรู้สึกทางจิตใจอย่างต่อเนื่อง วิปัสสนาเป็นเสมือนการเดินทางสำรวจและสังเกตตนเองสู่ระดับที่ลึกที่สุดของร่างกายและจิตใจ เพื่อชำระจิตใจให้บริสุทธิ์ และส่งผลให้จิตใจสมดุลเต็มไปด้วยความรักและความเมตตา
กฎทางวิทยาศาสตร์ที่เกี่ยวกับความคิด ความรู้สึกทางกายและใจ การตัดสินใจกลายเป็นเรื่องที่ชัดเจนขึ้นมาจากประสบการณ์โดยตรงของผู้ปฎิบัติ ผู้ปฏิบัติจะเริ่มเข้าใจถึงธรรมชาติที่มีการเจริญขึ้นหรือเสื่อมถอย การเกิดทุกข์หรือการหลุดพ้นจากความทุกข์ ดังนั้น จึงสามารถดำเนินชีวิตได้อย่างมีสติ ไม่หลงผิด ควบคุมตนเองได้ และมีความสงบสุข
วิปัสสนากรรมฐาน เป็นที่นิยมสำหรับผู้ที่นั่งสมาธิที่มีความมุ่งมั่นตั้งใจเห็นสภาวะของธรรมชาติหรือธรรมะตามความเป็นจริง นำไปสู่การเกิดปัญญาทางธรรมอย่างแท้จริง ไม่ว่าจะเป็น อริยสัจสี่ หรือ สติปัฏฐฐานสี่ ล้วนแล้วต้องใช้ปัญญาที่ฝึกฝนมาจากสมาธิที่สร้างปัญญาแบบไม่มีมิจฉาทิฐิ เช่น เห็นตามความเป็นจริง ก็การเกิด ดับ เป็นเรื่องธรรมดาที่ต้องพบเจอ
วิปัสสนากรรมฐาน คืออะไร
วิ แปลว่า แจ่มแจ้ง แตกต่างจากและวิเศษกว่าการหยั่งรู้โดยโลกวิธี
ปัสสนา แปลว่า การเห็น คือ การหยั่งรู้ด้วยปัญญา ซึ่งเกิดจากวิปัสสนาวิธี
กรรม แปลว่า การกระทำ คือ การกระทำด้วยใจอัน ประกอบด้วยความเพียร สติ สัมปชัญญะ ตามวิธี การ
ฐาน แปลว่า การงาน คือ สิ่งที่ตัวกระทำ ได้แก่ ใจเข้าไปกำหนดเพื่อความรู้แจ้ง
วิปัสสนากรรมฐาน คือ การเพียรใช้สติ สัมปชัญญะ เข้าไปกำหนดสิ่งที่เกิดขึ้นทางกายและใจเพื่อให้เกิดปัญญาหยั่งรู้อย่าง
หลักการปฏิบัติวิปัสสนากรรมฐานทำอย่างไร
โดยเบื้องต้นควรที่จะทำให้ใจสงบเสียก่อน โดยทำสมถะกรรมฐาน คือการกำหนดให้จิตแน่วแน่ไม่ส่ายไปมา สงบตัวลง เพราะจะทำให้การพิจารณาตามหลักธรรมได้ง่าย และมีความเห็นที่ถูกต้อง เพราะหลายท่านมักจะสงสัยว่า ทำอะไรก่อนกันแน่ ระหว่างสมถะกับวิปัสสนากรรมฐาน แต่โดยแท้จริงแล้วก็จะนำมาจุดมุ่งหมายเดียวกันคือ มุ่งสู่นิพาน บรรลุมรรคผล
สมถะ คือ การทำใจให้สงบโดยเพ่งสิ่งใดสิ่งหนึ่งเป็นอารมณ์
หลักธรรมควรนำมาเป็นพื้นฐานในการปฏิบัติร่วมพิจารณาคือ กฏไตรลักษณ์ เป็นการนำจิตที่สงบนั้นเข้าพิจารณาว่า ร่างกายเรานี้ ไม่เที่ยง แก่ลงไปทุกวัน ไม่แน่นอน เเข็งแรง แต่ก็ป่วยได้ และสักวันก็ต้องพรัดพรากจากของรัก สุดท้ายก็ไม่มีตัวตนในโลกใบนี้
อนิจจัง คือ ความไม่เที่ยง
อาการไม่เที่ยง อาการไม่คงที่ อาการไม่ยั่งยืน อาการที่เกิดขึ้นแล้วเสื่อมและสลายไป อาการที่แสดงถึงความเป็นสิ่งไม่เที่ยงของขันธ์. การแปรเปลี่ยน
ทุกขัง คือ อาการของทุกข์จากสภาพที่ไม่เที่ยง
อาการเป็นทุกข์ อาการที่ถูกบีบคั้นด้วยการเกิดขึ้นและสลายตัว อาการที่กดดัน อาการฝืนและขัดแย้งอยู่ในตัว เพราะปัจจัยที่ปรุงแต่งให้มีสภาพเป็นอย่างนั้นเปลี่ยนแปลงไป
อนัตตา คือ อาการของสิ่งที่ไม่ใช่ตัวตน
อาการที่ไม่มีตัวตน อาการที่แสดงถึงความไม่ใช่ใคร ไม่ใช่ของใคร ไม่อยู่ในอำนาจควบคุมของใคร อาการที่แสดงถึงไม่มีตัวตนที่แท้จริงของมันเอง อาการที่แสดงถึงความไม่มีอำนาจแท้จริงในตัวเลย อาการที่แสดงถึงความด้อยสมรรถภาพโดยสิ้นเชิง ไม่มีอำนาจกำลังอะไร ต้องอาศัยพึ่งพิงสิ่งอื่นๆ มากมายจึงมีขึ้นได้
หลักธรรมที่นิยมนำมาพิจารณาวิปัสนากรรมฐาน คือ สติปัฏฐาน 4
สติปัฏฐาน 4 หมายถึงข้อธรรมอันเป็นที่ตั้งแห่งสติ
สติปัฏฐานแบ่งออกเป็นดังนี้
กายานุปัสสนาสติปัฏฐาน
เวทนานุปัสสนาสติปัฏฐาน
จิตตานุปัสสนาสติปัฏฐาน
ธรรมานุปัสสนาสติปัฏฐาน
อ้างอิงแหล่งที่มาข้อความ ธาราญา (DHARAYA) /Dhamma.org