ҚАЗАҚТЫ САЯСИ ҚҰҚЫНАН АЙЫРҒАН " 3 МАУСЫМ "ЗАҢЫ. 1907 жылы 3 маусымда - Ресей патша үкіметі баспасөз бостандығына, мектепте ана тілде оқу еркіндігіне т.б. шектеу қою туралы Заң шығарды. Патша үкіметі 1907 жылдың 3-маусымында шығарған заңымен екінші Мемлекеттік Думаны да таратып жіберді. Патша үкіметі қабылдаған заңда "көшпелі бұратаналар сайлауға катыса алмайды" деп көрсетілді. Думаның тара­тылғанына қарсылық білдірген жиналыстар, митингілер күніге өтіп жатты. Жаңа ІІІ Мемлекеттік Думаға сайлау заңы түбірімен өзгертілді. "Бұратана халық" деп аталынған қазақ депутаттары патша үкіметіне үрей туғызды. Сондықтан да қазақ халқын сайлау құқығынан мүлдем айырды. Думада 82 депутаттың орны кеміді. Бұл құжат, сонымен бірге, сайлау Заңына өзгерістер енгізді. Патша үкіметі Қазақстан мен Түркістанда пәрменді отарлау саясатын жүргізе отырып, Думада бұл аймақтардан депутаттардың болмағанын өзіне қолайлы деп тапты. Сонымен, қазақ депутаттары қатынасқан бірінші және екінші Думалар қазақ қоғамының отарлық жағдайына өзгеріс енгізе алатындай ешқандай заңдар қабылдаған жоқ. "3-маусым Заңының" өмірге келуімен бірге, қазақ зиялыларының Думаға артқан үміті де біржола сөнген еді. III және IV Думаларға қазақ коғамынан депутаттар сайланбады. Қазақ зиялыларының жаңадан қалыптаса бастаған орыс парламентіне артқан үміті ақталган жоқ. Дегенмен, "3-маусым Заңы" қазақ зиялыларын Дума арқылы жүргізуді көздеген саяси күрестен біржола ығыстыра алған жоқ. Олар Дума жұмысына тікелей және мұсылман фракциясы арқылы қатынаса жүріп ұлт зиялылары саяси тәжірибе жиналы, көздеген мұратқа жету үшін ауыр да үзақ жолдан жүріп ету қажеттігін түсінді. Думадан тыс қала отырып, құрамы жағынан алғашқы екі Думадан анағұрлым консервативті, ұлы державалық бағыттағы үшінші Дума шеңберінде де мұсылман фракциясы, сібірлік депутаттар, солшыл кадеттер және басқа да одақтастары арқылы патшалықтың қазақ жеріндегі отарлау саясатына, "3-маусым Заңына" қарсы әрекеттерін тоқтатпады. Ал, жалпы алғанда, сол кезеңдегі қазақ зиялыларының мерзімінен бұрын таратылған патша үкіметінің бірінші және екінші Дума жұмысына және оларға қатысты саяси шараларға қатысуы, әрине, олар үшін үлкен өмір мектебіне айналып, белгілі деңгейде өзіндік із қалдырды. Олар, біріншіден, империя жағдайында Дума сияқты "өкілетті" орынның, ең алдымен, орыс помещиктерінің мүддесіне, империялық мүдделерге қызмет жасайтындығына көздерін жеткізді. Ал, екіншіден, қазақ зиялылары Думаға қатысты шараларға араласа отырып, негізгі мақсатқа жету үшін жалпы халықтың саяси белсенділігін арттыру мен батыл қимыл- әрекеттердің қажет екендігіне де көздері жетті. ❗️Қазақ халқын сайлау құқынан айырумен қатар, "Алаш" ұлт-азаттық қозғалысының жетекшілерін қудалады. Атап айтқанда Алаш көшбасшысы Ә. Бөкейхан өзі сайланған І Думаны таратуға наразылық ретінде "Выборг үндеуіне қол қойғаны және таратып- насихаттағаны үшін" 3 ай түрме жазасына кесіп, абақтыда 3 айдың орнына 8 ай отырып шыққан соң, өзін саяси айдауға жіберуін күтпей, алдымен Петерборға, одан Самарға эмиграцияға кетті. Ж. Ақбайұлы алдымен Саха- Якутияға , одан Түркістанға жер аударылды, А. Байтұрсынұлы мен М. Дулатұлы Семей түрмесіне жабылып, босатылысымен бірі өз таңдауымен Орынборға, екіншісі Түркістанда бас сауғалап жүріп, 1913 жылы ғана Орынборда "Қазақ" газетін шығара бастаған А. Байтұрсынұлына келіп қосылды. Ахмет Бірімжанов ІІ Дума тарқатылып, қазақ халқы сайлау құқтарынан айрылғаннан кейін, Бузулук қаласында сот тергеушісі болып істеді. Әйгілі "3 маусым" төңкерісінен кейін Ахмет Қорғанбекұлы Бірімжанов бұрынғы заң саласындағы қызметіне қайтып оралды. А.Бірімжановтың ІІ Дума таратылардан бір апта бұрын Думада көтерген мәселесі: "Мен, қазақтар тұратын шет аймақтар өкілі ретінде, бес артық орыннан үш орынды, немесе, ең кемі екі орынды Жетісу, Семей, Торғай, Орал облыстары және Астрахан губерниясының Бөкей ордасы кіретін қазақ облыстарына бөлуді өтінемін", - деді ол. Сонымен қатар, Бірімжанов Бөкей ордасындағы 500 мың, Орал облысында 400 мың адамдық дала халқы бар екеніне, олардың тұтас облыс бола алатынына назар аударды. Қазақ облыстары Сібірге жатқызылды ма, әлде Орта Азияға қосылды ма, мұны Мемдума анықтаса деген тілек білдірді. Егер екі тарапқа да қосылмаған болса, онда аталған аймақтарды жеке бірлік деп қарап, Сібір және Кавказ өкілдеріне бөлгендей территориялық принцип қабылданса деген ұсыныс айтты. Дума әр бес Мемдума мүшесінен бір Аграрлық комиссия мүшесін сайлау және бұл шаруаны жаңа депутаттардың Думаға келіп жетуі барысында үздіксіз жүргізе беру жайында шешім қабылдады. Бұл Дума тарқатылардан бір апта бұрынғы жағдай еді. "Алаш" жетекшілері халқының сайлау құқын қалпына келтіру, саяси- экономикалық мүддесін 1907-1912 және 1912-1917 жылдары жұмыс істеген ІІІ және IV Дума құрамындағы кадет , мұсылман және Сібір депутаттары фракциялары арқылы қорғауға мәжбүр болды. Ол туралы "Қазақ" газеті жарыққа шыққан 1913 жылғы бір мақаласында Қыр баласы былай жазды: "Өткен жылы (1912 ж.) ІІІ Дума тарқарда Дума өз үйін түзетуге ақша бермек болып закон жобасы қаралған еді; сонда Қазан депутаты Мақсұдов сөйледі: "Сіздер Думаның үйінің төбесін түзетеміз деп отырсыздар, әуелі Думаның өз төбесін түзетіңдер. Түркістаннан, қазақ жерінен Думада бір депутат жоқ. Осы облыстарға депутат беріңдер". Биыл (1913 ж.) Мәскеу депутаты Шепкин осы жоғарыда закон қаралғанда сөз сөйледі: "Бұ қалай, Түркістанның, қазақ жерінің сөзін Забайкал, Харкоб депутаты тұрып сөйледі, бұлардың өз депутаты қайда? "Үшінші июнь" ақсақ законын түзету керек", - дейді.

Шоқанға байланысты тарихтың кұпия беттерінің бірі... "Алтынемелдегі зиратта Шоқан жатқан жоқ, басқа адам жатыр" деген жорамалдың бары рас. Себебі әбден ескіргенше зиратты қарауыл қарап тұрған. Яғни "Біреулер қаза ма, тексере ме" деп сақтанған. Әбден бертінде сол молада жаткан адамның киіммен, әскери мундирде жерленгені белгілі болған. Егер мәйіт Шоқандікі болса және ол мұсылмандық жолмен қойылса, неге ол киіммен жерленуі керек? Осы орайда мен Әнуар Әлімжановтан Шоқанға қатысты қызық дерек естіген едім. Кезінде Әнекең қазақтан тұңғыш рет Америкаға барып, әл-Фараби жайлы екі ай дәріс оқып келген. Сонда бір әңгімелескенімізде: "Мұрағаттардан әл-Фараби жайлы деректер іздеп отырып, 1875 жылғы газеттен Шоқанның өлімі жайлы қазанама кезіктірдім",- деді. Ал Шоқан, біздіңше, 1865 жылы қайтыс болған... Әлгі қазанамада "Жақында Орыс географиялык қоғамының мүшесі, әйгілі саяхатшы, орыс офицері Шоқан Уәлиханов орыс қайтыс болды" деп беріліпті. Әнекең "Бір жыл кешігіп берілсе, жарайды, бірақ ол қалайша 10 жылдан кейін жарияланады деп, соған мен қатты таңғалдым", - дейді. Ол өзі тарихты жаны сүйетін, сондай білімді, ізденімпаз азамат еді. Сөйтіп, Америкадан келген бойда Шоқанды зерттей бастаған ғой. "Сондағы анықтағаным, бұлардың мәйітті киіммен көміп, молаға қарауыл қойғаны тегін емес. Бұлар Шоқанды Жоңғарияға екінші мәрте жіберген. Ондай сауатты, патша өкіметінің өз ұлтына қарсы жымысқы саясатын білетін, орыстың талай әскери құпиясынан хабардар адамның қазақ ортасында жүре бергені орысқа тиімсіз болған. Ал ана жақтан тірі қайтпайтынын білген. Сол үшін де қайта жұмсаған. Шоқан ол жақта үйленген, тіпті қызы да бар, сонда қайтыс болған" деген әңгіме естідім. Енді осыны зерттеймін:, - деп жүретін. Ал әлгі газет - не газет, оны алып келді ме, келмеді ме, ол жағын сұрамаппын. Бірақ мен білетін Әнекең тарихи деректерге, құжаттарға өте мұқият қарайтын, тым болмаса көшірмесін болса да алып келген болуы тиіс. Бірақ Әнекеңнің мұрағатында ол сақталды ма, сақталмады ма, оны білмеймін. Қалай болғанда да, ол кісінің жұрт естімеген, білмеген осындай бір жорамалы бар болатын. Бұл да Шоқанға байланысты тарихтың кұпия беттерінің бірі... #тарихи_сана

Қазақстан өркениетті ел

Осыдан 119 жыл бұрын, 28-мамырда Ресей империясының кемелері отқа оранып,мыңдаған адам суға батып, қырылып қалды. 1905 жылы 27 - 28 мамырда Цусима теңіз шайқасында орыс эскадрасы толық талқандалды. Орыс-жапон соғысында Ресей біржола жеңілді. Бұл соғыстың барысы мен нәтижесінде патшалық Ресей өзінің экономикалық -әскери тұрғыдан артта қалғандығын көрсетті. Бұл шайқаста Жапонияны әйгілі қолбасшы Хэйхатиро Того алға сүйреді деуге толық негіз бар. Өйткені Того броненосецпен ұрыс жүргізе алатын әлемдегі ең білікті адмиралдың бірі болатын. Цусим шайқасында адмирал Тогоның жанында Исороку Ямамото атты офицер болды. Ол кезде жас жігіт болған Исороку, 36 жылдан кейін Перл-Харборға жойқын соққы жасаушы қолбасшылардың біріне айналады. Ал орыс флотын талқандау оған көп тәжірибе әкеледі. Адмирал Того сөзге шешен адам болған. Шайқас алдында оның сарбаздарға айтқан сөздері сақталған. "Империяның тағдыры осы шайқасқа байланысты. Әркім өз борышын толық өтесін" деген сөздерін тарихшылар көп жазады. Ресей империясының флотын адмирал Рожественский басқарды. Ол Тогоның тапқырлығы мен әр сәт сайын шайқас тәсілін өзгертіп отырғанына қайран қалды. Мысалы Того отырған "Микаса" кемесіне жиырмаға жуық снаряд тисе де батпады. Ал адмирал Рожественский бұйрық беріп отырған "Бородино" броненосеці отқа оранып, суға кетті. Орыс адмиралы ауыр жарақат алды. Көп ұзамай қолға түсті. Жапондар түнде де шабуылды тоқтатпай, атқылаумен болды. Бұл әдіс орыс сарбаздарына үрей тудырып, тіпті Ресей кемелері бір бірімен соқтығысып жатты. Шайқас 28-мамырда Ресейдің масқара жеңілісімен аяқталды. Орыстар 5050 адамын және 21 кемесін жоғалтып, 7280 адамы тұтқынға түсті. Жапония бар болғаны 3 кеме мен 117 адамын ғана жоғалтты. Алда Ресейді капитуляция күтіп тұрды. 1905 жылы 5 қыркүйекте Жапония мүддесіне шешілген екі ел арасында Портсмут бітім шартына қол қойылды. Орыс-жапон соғысы нәтижесінде Корея мен оңтүстік Маньчжурияда Жапон үстемдігі орнады. Жапония Қиыр Шығыстағы жетекші елге айналды. Ал Ресейде бірінші орыс революциясы (1905 - 1907) басталды. Шайқастан кейін қолға түсіп, Жапонияның ауруханасында ем алып жатқан адмирал Рожественскийге қолбасшы Хэйхатиро Того келеді. Әңгіме барысында ол: "Жеңіліс кез келген сарбазда болатын құбылыс. Одан ұялатын ештеңе жоқ. Ең бастысы біз өз борышымызды өтедік", - деп нағыз ерге тән сөзін айтады. Көп ұзамай Рожественский Ресейге қайтарылып, оған сот өтеді. Өлім жазасын сұраған соттың өтініші кері қайтарылып, ол патша жарлығымен алған жарақаты үшін ақталады. Ол соттан кейін ұзақ жылдар бойы өз үйінен шықпай, Петербургте 1909 жылы ішқұса болып көз жұмады. Ал адмирал Того болса Жапонияда ұлт батыры ретінде әлі де ұлықталып келеді. Ол Жапонияны Азиялық державаға айналдырып, ұлттық рухты көтерген тұлғалардың бірі саналады. Өмірінде 4 соғысты басынан өткізген адмирал Того 1934 жылы 30 мамырда өмірден өтеді. #тарихи_сана

"ҚАРАБУРАЛАУ" әдісімен тасқын суды тоқтатып, Қонаевты еріксіз қайран қалдырған қарт кісі. Дінмұхамед Қонаев "Өтті дәурен осылай" кітабында 1949 жылы Қызылорда облысындағы Бөрібай арнасы тасыған кезде бір қарияның "қарабуралау" әдісімен тасқын суды қалай тоқтатқаны жайлы жазды. "...Ол бір судың мол кезі еді ғой. Бөрібай арнасының жоғары жағындағы жойқын апат аяғымыздан тік тұрғызған. Қар еріп, сай-саланы су қаптап, арна тасыған тұста сел бөгенді жырып, төмен қарай лап қойған. Қызылорданы сел алып, Орталық Азия күре тамыры - теміржол бойын ойран- асырын шығару қаупі төніп тұрғанды. Оған қарсы мол техника, қыруар адам күші жұмылдырылды. Ташкент пен Алматыдан гидротехниктер келіп, әскери бөлімшелер іске араласты. Аз күнгі, бірақ ауыртпалығы оңайға түспеген бұл жұмыстың бар тізгінін өз қолыма алуыма тура келді. Әрбір минут қымбат еді. Жауынгерлер мен теміржолшылар бөгеннің "тығыны ашылған" жерді бітей алмай, салымыз суға кетіп түрған кезде маңдайын әжім торлап, еңкіш тартқан қарт құдай айдап келе қалмасы бар ма.Бізге күн сала қарап тұрып: - Босқа арам тер болмаңдар, - деді. - Жырынды су оңайлықпен әл бермейді. Оны "қарабураламай" ауыздықтау қиын. Тосын сөз еріксіз елең еткізген. - "Қарабураңыз" қалай, түсінбедік, қария, - деп жөн сұрадым. Шал асықпай, аптықпай мән-жайды түсіндіре бастады. - Ұзындығы 15-20 құлаш келетін жуан арқанның үш-төртеуін қатар жазып, жерге тастаңдар да қамыс, сабан төсеп, үстіне шым салыңдар. Сосын киіз шиыршықтағандай тас қып орап арқанмен шандып байландар да, бөгеннің кеткен жеріне қойындар. Онымен қазақ асау дарияны да тоқтатқан. - Апыр-ай, - дедім әрі қайран қалып, әрі бұны қалай бастарымды білмей. - Қарағым, мен білсем, осы жердің бастығы сен боларсың, - деді бір қайрат танытқалы оқталып. - Қасыма бес-он сарбазыңды қос, бәрін өзім істеп берем. Ақсақал айтқанын айна қатесіз жүзеге асырды. Тоған жасалып, алып қашып жатқан сел сап тыйылды. Қарттың айтуынша, бөген жасап, асау өзенді "бұғалықтаудың" осынау халықтық әдісі бағзы заманнан - Ақсақ Темір билеп -төстеп тұрған тұстан қолданады-мыс. Неше күн, неше түн не ұйқы, не күлкі көрмей, жер қайысқан күшпен тоқтата алмаған апатты өзіміз тындырғандай Алматыны былай қойып, сонау Мәскеуде жатқан Маленковқа баяндадық. "Бәрекелді!" дегенді біз естідік. Бірақ мен осы бір оқиға есіме оралган сайын халық даналығынан асқан ұлылық, халық жинақтаған өмірлік тәжірибеден асқан құдірет жоқ деген тоқтамға иек артамын да тұрамын..." Енді жоғарыда айтылған тасқын суды "Қарабуралау" арқылы Қонаевқа көмектескен, "Өтті дәурен осылай" кітабында қарт кісі деп аталған жанның кім екендігіне тоқталайық. Атақты ғалым, Ресей және Қазақ Білім академияларының академигі, Қр Ұлттық ғылым академиясының корреспондент мүшесі Байзақ Көпірбайұлы Момынбаевтың есімі бүкіл қазаққа таныс. Байзақ Көпірбайұлы Момынбаев 1946 жылғы 1 тамызда Қызылорда облысы Сырдария ауданындағы Бірлестік колхозы (қазіргі Шиелі ауданы, Бірінші Май кеңшары) дүниеге келді. Байзақтың әкесі Момынбай елге, халыққа белгілі, сыйлы, беделді колхоз басқарған азамат болған. Байұлы тайпасының Алтын руының Мәметек бөлімінен шыққан. Ата-анадан ерте айырылған Момынбай бала кезден еңбекке араласып, шаруашылық түрлерін жетік игере бастайды. Осылайша өзінің адал еңбегі мен жауапкершілігінің арқасында 1924-1931 жылдары алғашқы ауылдық Кеңестің төрағасы болып сайланған. 1932 жылы Қармақшы аудандық партия комитетінің екінші хатшысы болып сайланған оған сол заманғы кеңес үкіметінің құйтырқы саясатының кесірінен "байдың құйыршығы" деген жала жабылып, 12 жылға бостандығынан айырылған. Бірақ нағыз кедей шаруа-диханның баласы Момынбай кейін ақталып, Оңтүстік Қазақстан облысынан елге оралған екен. Бұл жөніндегі құжаттар облыстық әкімшіліктің мұрағатында сақтаулы. 1944-1947 жылдар аралығында Сырдария ауданы "Бірлестік" колхозының төрағасы болып абыройлы қызмет атқарады. 1947 жылдың аяғында сол Калинин колхозына қайтып келіп, 1956 жылға дейін су мұрабы болып қызмет еткен. ❗️Бір жылдары Сырдария өзені көктемде қатты тасып, елге қауіп төнгенде Момынбайдың білгірлікпен айтқан ұтымды шешімі арқасында Қызылорда қаласы су астында қалудан аман қалғанын ел ұмытқан жоқ. Сол кезде ішінде Мәскеуден келген генаралы бар, Кеңес одағының талай мамандары қанша кеңес құрса да, апаттың алдын алудың амалын таппай тосылған. Момынбай "қазақтың қарабурасы" деген тәсіл ұсынып, Сырдарияның Бөрібай сағасын бөгеп, Қызылорданың халқын судың қатерінен аман алып қалған. Қарабура әдісі дегеніміз - ұзын тал мен қамысты шише ұзыннан төсеп, ортасын шөппен, жыңғылмен, топырақпен толтырып, киізше орап тастау. Бір қарабураның салмағы бір тоннадан кем емес, ұзындығы ең кемі 10- болу керек. Қарабура суға түсіргенде ағынға қозғалмай, лаймен араласып су түбіне шөге бастайды. Сөйтіп бірінің үстіне бірін қоя берсе, біріне- бірі үйлесіп өзінше бөгет болады. Бұл әдісті Момынбай іс жүзінде әр топқа өзі көрсетіп, қалай істеуді үйретіп шығады. Осының нәтижесінде қанша күн байлауға көнбей жатқан Бөрібайдың арнасы жуасып, қалпына түседі. Бар болғаны 4 кластық білімі ғана бар, жастайынан ел мен жердің сырын біліп өскен Момынбайдың бұл шешіміне бәрі таңдай қақты деседі. Байзақтың әкесі Момынбай 1970 жылы, ал анасы Дәмегүл 1976 жылы өмірден өтті.

Шәкәрім қажы Құдайбердіұлы ❤💪☝️

Горбачев пусть земля будет пухом . Он правильно поступил , мы все теперь независимые страны , пусть плохо данный время но серавно мы независимая страна .

Екы ешекбас😂😂😂

Көтине кирип жатыр

Ирак жайлы сирек кездесетін бейнеролик. 107 жыл бұрын. Османлылар кететін сәт. 1917 жылдың аяғы. Шергаттың батысындағы Самарра қаласы. Жергілікті халық қуанғанынан қол шапалақтап шығарып салуда.

Яркий пример того что уходить надо вовремя, уйди он в 2005 или 2007 был бы конкретно Елбасы с большой буквы, первый президент, по факту благодаря ему много чего хорошего в стране случилось, но он решил что он Хан и ему все можно, итог ненависть норода и красноречивое шал кет.

Атың өшкір ҰРЫ

Бүгін 12 мамыр - Алаштың ірі қоғам және мемлекет қайраткері, тарихшы, ағартушы, тұңғыш темір жол инженері МҰХАМЕДЖАН ТЫНЫШБАЕВТЫҢ дүниеге келгеніне 145 ЖЫЛ. Ол 1879 жылы 12 мамырда Жетісу облысы Лепсі уезі Мақаншы- Садыр болысында (қазір Алматы облысы Қабанбай ауданы) туған. Найман тайпасынынң Садыр руынан шыққан. Ауыл молдасынан хат таныған соң, 1890 жылы Верный ерлер гимназиясының даярлық сыныбына қабылданады. Мұхамеджан Тынышбаевтың тағдыр-талайы білім мен ағартуға, ұлттық теңдік пет өркениетке ұмтылған қазақ халқының тағдырымен бір. Даярлық сыныпты қоса есептегенде, 10 жыл аталған гимназияда оқыған М.Тынышбаев жыл сайын кластан класқа І-ші дәрежелі марапатпен көшіп, үздік үлгірім, өнегелі тәртібімен ұстаздарының ықыласына бөленеді. Гимназияны бітіргенде педагогикалық кеңестің шешімімен ол ғылымда, әсіресе, математикада үздік жетістікке жеткені үшін Алтын медальмен марапатталады. Жиырма жасар Мұхаметжанның Жетісу әскери губернаторының кеңсесіне тілмаш болып орналасуына жол ашады.Бірақ оқуға ынталы жас жоғары білім алуға ұмтылып, император Александр І атындағы Петербург теміржол транспорты институтына түсуге тілек білдіреді. 1900 жылы оқушыны ұлтқа бөліп алаламайтын, білімдіні қадірлейтін өзінің мұғалімі, гимназия директоры М.В.Вахрушевтің Жетісу губернаторына дәлелдеп жүріп қазынадан 360 сом жылдық стипендия бөлгізуінің арқасында (ол шақта мемлекет есебінен оқу тек осылай жүргізілген) Мұхамеджан император I Александр атындағы Петербор темір жол транспорты институтына қабылданады. 1900-1906 жылдары Санкт-Петербургтегі І Александр атындағы жол қатынасы инженерлерін даярлайтын институтта оқып, мұнда да ол ерен қабілетімен ұстаздарын таңқалдырып, институтты үздік бағамен бітіреді. XX ғасырдың басында Ресейге ептеп батыс демократиясының лебі жетеді. Бұл осы империядағы зиялыларды оятты. Мысалы, 1905 жылы Ресей, Әлихан Бөкейхан айтқандай, "тұңғыш және соңғы рет Еуропа болды". Яғни, сол жылы 17 қазанда патшаның манифесті жарияланып, елге біраз сөз, ой бостандығы берілді. Ал, 1906 жылы Ресейде тұңғыш Мемлекеттік Дума шақырылды. Осындай тарихи оқиғалардың ортасында жүрген Мұхамеджан Тынышбаев саяси күрестің әліппесін үйрене бастады. Мұны жас қайраткер тез меңгерді. Оның саяси жетілгенін растайтын деректер аз емес. Мысалы, ол 1905 жылы қазақ сынды шет ұлттарды билеуде өкіметтің әскери тәртіптен арылып, азаматтық жолға түсуін ұсынған дәлелді хатын министрлер комитетінің төрағасына жолдаған. Сондай-ақ, сол жылы қарашада автономияшылардың бірінші сиезіне қатысып, "Қазақтар және азаттық қозғалысы" атты баяндама жасаған («Русский Туркестан», №1,1906). Баяндамасында М.Тынышбаев былай дейді: "Үкіметтің нені көздегені белгілі: біріншіден, жабайы да тағылық репрессияларымен және тіл, салт-сана, дін һәм руханият атаулыны орыстандырмақ; екіншіден, түрлі әкімшілік шаралармен, әкімдермен, ережелермен қазақты құқықсыз, заңнан тыс етпек; үшіншіден, оларды қаны сіңген, сүйегі көмілген өз жері пен айырып, шөл- шөлейт жерге қуып, өлім құшағына тапсырмақ. Жас саясатшының бұл талабының атақты «Қарқаралы петициясы» талабымен үндесіп жатуы - халқым деген қазақ азаматтарының әр жерде жүріп, бір мақсатқа қызмет еткенін айқын көрсетеді. Міне, қазақ бұрынғы дербестігі мен еркіндігінің орнына, орыс бодандығына қантөгіссіз кіргендігінің ақысына жалғандығы. Қайраткердің осы рухтағы өткір мақалаларының бірі - "Қазақтың қазіргі жағдайы мен өмірге қажетті сұранымының жалпы сипаттамасы" деп аталады . М.Тынышбаев 1905-1907 жылдары Ресей империясының қоғамдық саяси өміріне белсене араласа бастайды. 1907 жылы Ресей ІІ-ші Мемлекеттік Думасына Жетісу облысынан депутат болып сайланады. Қазақ депутаттарының Дума трибунасынан Столыпиннің аграрлық саясатын сынаған үндері естіледі, әсіресе Бақытжан Қаратаевтың жасаған баяндамасы үлкен шу тудырды. Мұның аяғы 1907 жылдың 3 маусымдағы заң бойынша "еркіндікшіл" Дума таратылып, қазақтардың Мемлекеттік Думаға өз өкілдерін сайлау құқығынан айырылуымен тынады. Бұл М.Тынышбаевтың 1993 жылғы жинағына енбей қалған. Мақалада автор халқының ауыр жағдайға тап болу себебін және одан құтылудың жөн-жобасын ұсынады. Осындай ашық пікірінен соң, патша тыңшылары Мұхамеджанның артынан аңду қояды. М.Тынышбаев 1906 жылы елге келіп, біраз уақыт Жетісу теміржолын жобалау ісіне қатысады. I Мемлекеттік Думаның қуғындалғанынан хабардар ол ел құқына қажетті табанды қоғамдық-саяси жұмысымен көрінеді. Нәтижесінде 1907 жылы 28 жасында II Мемлекеттік Думаға Жетісу облысы атынан депутат болып сайланады. Сөйтіп, енді ол биік саясатқа көтеріледі. Алайда II Думаны да патша қуғындап таратады. 1907 жылы 3 маусымдағы жарлығымен империя исі қазақ сынды шет ұлттарды (ресми жер иелігі жоқ ұлттарды) Думаға сайлану құқынан айырады. Бұл жағдай қазақ зиялыларының ашу-ызасын тудырғаны тарихтан мәлім (елді ояту рухындағы еңбектер осы кезден кешірек жариялана бастайды). Дума таратылған соң М.Тынышбаев қайта кәсіби қызметіне кіріседі. Енді ол Түркістан генерал-губернаторлығы қарамағындағы аймақтың теміржол құрылысына инженер ретінде атсалысады. 1907- 1914 жылдар аралығында Әмудәрия үстіне салынған көпір құрылысына, Ұрсат (Урсатьевск) - Әндіжан теміржол құрылысына жетекші маман, бас инженер есебінде қатысады. Теміржол саласына байланысты еңбегін ғана парықтағанның өзінде М.Тынышбаев - Кіндік Азия көлемінде еленуге лайықты инженер-теміржолшы. 1914 жылы қайраткер Жетісу темір жол құрылысына қайта ауысады. Бұл жолы ол Арыс - Әулие ата учаскесінің басшысы және бас инженері болып қызмет атқарды.

Бүгін 6 мамыр - Грек- рим күресiнен тұңғыш Олимпиада чемпионы, Әлем чемпионы, Қазақстанның Еңбек Ерi, "Барыс", "Құрмет", "Парасат" ордендерінің иегері ЖАҚСЫЛЫҚ ӘМIРӘЛIҰЛЫ ҮШКЕМПIРОВТЫҢ туған күні. Грем- рим күресінен тұңғыш Олимпиада чемпионы 1951 жылы 6 мамыр Жамбыл облысының Свердловск ауданындағы Дихан ауылында қазақтың қарапайым отбасында дүниеге келген, үйдің ортаншысы. Әпкесі мен қарындасы бар. Дулат тайпасының Шымыр руының Бестерек бөлімінен. "Тоқал тамда тұрдық. Ата-анам және әжеммен бір үйде тұратынбыз. Әкем 53 жасында өмірден озды. Анамды жақсы көрдім. Пысық, шымыр адам болды. Сол кісіге тарттым. Анам 90 жасында қайтыс болды. Балаларының қызығын көрді", - дейді чемпион Qazaqstan телеарнасындағы "Келбет" бағдарламасына берген сұқбатында. Мәскеу Олимпиадасының жеңімпазы қиын уақытта өмірге келгенін айтады. "Мен өмірге келгенде халықтың тұрмысы ауыр болыпты. Анамның ауылда дүкені болған екен. Бір күні дүкенге Сарымалтай деген ақсақал келіп, сабын сұрапты. Ол - аузы дуалы, ел сыйлайтын беделді азамат екен. Сабынды беріп жатқанда, анамды толғақ қысады. Сөйтіп, мен дүниеге келіппін. Ақсақал мұны жақсы ырымға балап, өмірге жақсылық келді депті. Осылайша, атымды Жақсылық қойыпты. Кейін әжем кіндігімді кесіпті", - дейді ол. Жақсылық Үшкемпіровты, оның үлкен әпкесі мен қарындасын әжесі Бәтима тәрбиелеп өсірген. Кейін ауылдағы қарапайым мектепте білім алған. " Мектебіміз Сарбарақ ауылында болды. Талас өзенінен 5 шақырым жерде орналасқан. Мектепке бару үшін есекке мінеміз. Паромнан өтеміз. Кейбір кездері кеңес үкіметі ат пен арба береді. Ол сынып қалады. Мектептен кеш қайтамыз, жолда қорқамыз. Осылайша есейдік", - деп балалық шағын еске алады Үшкемпіров. Жарының есімі - Күлпан. Семей институтының бесінші курсында оқып жүргенінде танысқан. Ол кезде жары бірінші курсқа енді келген студент болады. Күлпан Семей өңірінің Найман руының қызы. Бір жылдан кейін Жақсылық диплом алады. Күлпан бірінші жылын бітіреді. Сосын көп өтпей Жақсылық Күлпанды Семейден Таразға алып қашып кетеді. Жары Күлпан, балалары Жандос, Елдос, Жеңіс. Тұңғышы Жандос Америкада жеті жыл әскери қызметте істейді. Қазір елге оралып, «ҚазМұнайГаз» ұлттық компаниясында қызмет атқарады. Екінші ұлы Елдос мал шаруашылығы қожалығын басқарып отыр. Ал ең кіші ұлы Жеңіс жеке егін шаруашылығымен айналысады. Мәскеу Олимпиадасының чемпионы мектепте жақсы оқыпты. Кейін 1968 жылы Семей қаласының мал дәрігерлік институтына оқуға түседі. «Мәскеу Олимпидасы басталғанға дейін ең жеңіл салмақта кімнің күресетіні анықталған жоқ. Сол жылы ел біріншілігінде топ жарып, Еуропа чемпионатында күміс еншілеген менің баратын орным-ақ. Бірақ жасымның 29-ға келгені көпшіліктің шымбайына батты. Кейбір бапкерлер жас балуандарға басымдық бергенді жөн санаған. Ұзақ уақыт талқылаудан соң, Мәскеу кілемінде менің күресетінім белгілі болды. Орда бұзар отызға аяқ басар шақта Олимпиадаға қатысу құқығын жеңіп алдым. Олимпиадада алтын алмақ түгілі, оған барудың өзі мен үшін оңай болмады», - деген болатын балуан. Мәскеу Олимпиадасына қазақ баласының қатысатыны туралы жаңалық барша халықты қуантты. Өйткені, КСРО құрамасына енген қазақ спортшыларының саны бір қолдың саусағына да жетпейтін. «Таңертең салмақ өлшеу рәсімінен өткен соң, жеребе қорытындысы белгілі болды. Менің қарсыласым басқа емес, сол дәуірде атағы алысқа кеткен, әлем чемпионатын екі мәрте ұтқан румын Константин Александру екен. Шыны керек, көңіл-күйім түсіп кетті. Олимпиадаға қатысу үшін қаншама жылдарымды сарп еттім. «Жекпе-жекте не жеңемін, не өлемін!», - деп өзіме серт бердім. Кілемге беттеген кезде залға жиналған 15 мың жанкүйердің барлығы маған қазақ сияқты көрінді. Не деген бақыт еді бұл? Жанкүйер қиқуынан бойымды дереу жинап, азулы қарсыласымды 6:2 есебімен жеңдім. Тап осы белдесуден соң маған бәрі оңай өтетіндей көрінген. Солай болды да», - деп еске алады. Мәскеу кілемінде Жақсылық Үшкемпіров төрт кездесу өткізді. Алғашқы айналымда румын балуанын жеңсе, екінші кезеңде польшалық Роман Кирпачты 13:10 есебімен, үшінші белдесуде венгриялық Ференц Шерешті 17:6 есебімен ұтты. Төртінші айналымда демалыс алса, финалдық бесінші белдесуде болгариялық Павел Христовты 12:7 есебімен жеңіп, грек-рим күресінен қазақтан шыққан тұңғыш Олимпиада чемпионы атанды. Мыңбаев ауылында өз қаражатына спорт кешенін, 100 орындық балабақша салған. Қазіргі таңда бұл ауылда 5 мыңнан астам отбасы тұрады. Ауыл тұрғындарын жұмыспен қамтыған. 2017 жылы Ақордада Жақсылық Үшкемпіров Қазақстан президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың қолынан "Қазақстанның Еңбек Ері" атағын алды. Оған дейін қазақтың даңқты спортшысы "Құрмет" орденімен марапатталған болатын. "Ол грек-рим күресі бойынша қазаққа алғашқы болып әлемнің ең басты атағын сыйлады. Кәсіпкерлікпен де табысты айналысып, ел экономикасының өркендеуіне лайықты үлесін қоса білді. Қайырымдылық іс-шараларға белсене атсалысып, кәсіпкерлік тәжірибесін өзгелермен бөлісіп, жақсы үлгі мен өнеге көрсетті. Мен онымен өткізген кездесулерімді әркез ризашылықпен еске аламын. Отандастарымыз да оның есімі мен еңбегін ұмытпайды деп сенемін" - дейді, тұңғыш президент Нұрсұлтан Назарбаев. 2019 жылы Жақсылық Үшкемпіровтің өмірі туралы "Жақсылық" көркем фильмі түсірілді. Үшкемпіровтің жасөспірім және бозбала шағын Эльнар Назаркул мен Сануржан Сүлейменов, ал 60 жастағы кезін Досжан Жанботаев ойнады. 2020 жылы 2 тамызда Танымал қазақстандық спортшы Жақсылық Үшкемпіров 70 жасқа қараған шағында дүниеден озды.

Бүгін 2 мамыр - КСРО Халық әртісі, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты Күләш Байсейітованың дүниеге келген күні. Күләш Жасынқызы Байсейітова 1912 жылы 2 мамырда Қарағанды облысының Ақтоғай ауданында дүниеге келген. Азан шақырып қойған есімі - Гүлбаһрам,бала кезінде анасы Зибажан оны еркелетіп "Куля" дейді екен,осылайша ол Күлаш атанып кеткен. Әкесі Жасын етікші болған кісі, жиын-тойларда қолына домбыра алып, ән салып, серілік құрған. Әкесінен естіген ән-жырларды жаттап алып, алдына жан салмай айтып жүрген Күләштің музыкалық дарыны жастайынан танылған. Анасы Зибажан Айдарханқызы ажарлы, әнші, ұлттық қолөнер шебері болған кісі. Әлдебір себептермен анасы Зибажан Алматыда қыздарымен бөлек тұрған. Тұрмыс тауқыметін тартып, әбден тарыққан ана Күләшті интернатта оқытқан. 1925-1928 жылдары Алматы педагогикалық техникумында білім алады. Оқу орнының қабырғасында жүріп-ақ түрлі байқаулар мен концерттерге қатысып, әншілік өнерді тастамайды. 1929 жылы дарынды бойжеткен Қызылордадан Алматыға көшіп келген қазақтың тұңғыш драма театрына қабылданады. Музыкалық білімі болмаса да, құдай берген талантымен тез мойындалады. Күләш сахна өнерінің қыр -сырына қызыға ден қойып, көп кешікпей театрдың белді әртістерінің қатарынан көрінеді. Аз уақыт ішінде Майлиннің "Майдан" пьесасында Пүліштің, Гогольдің "Үйлену тойындағы" Агафия Тихонованың, Тригердің "Сүңгуір қайығындағы" Клавдияның, Әуезовтің "Еңлік-Кебегіндегі" Еңліктің рөлдерін сомдап, сахналық тамаша қабілетімен көптің қошеметіне бөленеді. Образдардың табиғатын тап басып танып, оны шынайы шеберлікпен жеткізе білуі, кейіпкер болмысын аша түсуі Күләштің сахна өнері үшін жаралған жан екенін әйгілей түсетін. 1934 жылы Қазақ музыка театрының шымылдығы "Айман-Шолпан" музыкалық комедиясымен ашылғанда, Күләш басты рөлді асқан шеберлікпен сомдап, Айман бейнесін асқақтап жіберді. Өнерсүйер қауым "Қазақтың бұлбұлы" деп өз атағын берді. Ал 1934 жылы ресми түрде Қазақ КСР-нің еңбек сіңірген әртісі деген бірінші құрметті атағын алды. 1936 жылы бір топ өнер қайраткері қазақ мәдениетінің онкүндігін өткізу үшін Мәскеуге аттанады. Олардың арасында күміс көмей, бұлбұл үнді әнші Күләш Байсейітова да бар еді. Қазақтың бұлбұлының өнерін Үлкен театрда Сталиннің өзі тамашалайды. Сталин "операны грузиндерден де жақсы айта алатын қазақтың қызы бар екен-ау" деп, оның орындаушылық шеберлігін жоғары бағалапты. Сөйтіп Байсейітоваға Палиашвилидің "Даиси" операсындағы Мароның рөлін ұсынған. Саханаға шығудан еш қорықпаған Күләш осы партияны орындаған кезде біраз әбіржіген екен. Дәл сол уақытта Күләштің абыройы әлемге асқақтап, 24 жастағы әнші КСРО Халық әртісі атағына ұсынылады. "Халық әртісі" атағы берілген жылдар ішінде оны иеленген ең жас әртіс осы Күләш болған. Бұған қоса, 1947 жылы концерттік-орындаушылық қызметі үшін екінші дәрежелі Сталин жүлдесімен марапатталған. 1938 жылы Қазақ КСР Жоғарғы кеңесінің депутаты болды. Күләш Байсейітованы жат жұртқа танытқан туындының тағы бірі - Пуччинидің "Чио-Чио-сан" операсындағы Мадам Баттерфлейдің партиясы. Қытайдың сол замандағы үкімет басшысы операны орындаған қазақ қызының өнеріне тәнті болып, оны Пекинге шақырады. Алайда Күләштің сахнада бірге жүрген әріптестерінің көре алмаушылығы мен қызғанышы әншінің барлық жоспарын бұзады. Дәм-тұздас болып жүрген достары, бас-аяғы алты адам арыз жазып, "ішеді, жүрісі бар" деп нақақтан-нақақ жала жапқан. Бұл кезде әншінің концерттік киімдеріне дейін тігіліп, Пекинде афишасына дейін ілінген еді. Осылайша тағдырдың ең ауыр соққысын достарынан көрген Күләш Қытайға гастрольдік сапармен бара алмай қалады. Десе де, Күләштің өнеріне тәнті болған Қытай халқы қазақтың бұлбұлына қыштан, фарфордан, керамикадан жасалған бес түрлі құмыра сыйлап жіберген екен. Кезінде Күләш Байсейітованың өмірден ерте өтуіне осы домалақ арыз себеп болды деген де болжам айтылды. Күләш 1933 жылы әнші, актер Қанабек Байсейітовпен бас қосып, шаңырақ көтергеннен кейін күйеуінің тегін алған. Қанабек Байсейітов - Қазақ музыка театрының негізін қалаушылардың бірі, Қазақ КСР халық әртісі. Күләш Байсейітова үш қызды өмірге әкелді. Үлкені Құралай 1974 жылы 38 жасында қайтыс болды. Ортаншысы - Қарлығаш (1940). Ал кіші қыздары Қаршыға бес жасында балабақшада астан уланып көз жұмған. Кенже қызының өлімі әншіге өте ауыр тиді. Осыдан кейін денсаулығы сыр беріп, қан қысымы көтеріліп кете беретін болған. Қайғыдан қара жамылған ана сіңлісі Райханның жаңа туған қызы Раушанды бауырына басқаннан кейін барып қана есін жияды. Күләш Байсейітова 1957 жылдың 6 маусымында Мәскеуге барған сапарында небары 45 жасында өмірден өтті.

Міржақып Дулатовтың ісі қаралды. Бұл мәселе жөнінде Өзбекәліде де, оның тапсыруымен Жабайханда да оңаша пікір алыстық. Бұл істің басқаларынан гөрі қиын жағдайы бар еді. Аман­гелдінің өліміне Міржақыптың қатысы бар (Амангелді өлтірілгенде Торғайды Міржақып билеп тұрған) деген әңгіме тараған. Сондықтан да бұл мәселені батыл көтеруге ешкімнің жүрегі дауаламай, "қоя тұрайық, артынан көреміз" дескен. Бір күні мені Өзбекәлі шақырыпты. Барып ем, ол әңгімені өзіне Міржақыптың қызы Гүлнардың келіп кеткенін, Ахметтерді ақтағанда, өмірін сол кісімен бірге өткізген әкесін тастап кеткеніне реніш білдіргенін айтты. Гүлнар апа­рып көрсеткен құжаттармен, әртүрлі қағаздармен танысыпты. Қауіпсіздік комитетіне Амангелдінің өліміне Міржақыптың қатысқан, қатыспағанын анықтап беруді сұрағанын айта отырып, оның әдеби шығармаларын қарап, қорытынды жасауды тапсырды. Мен Жабайханмен ақылдаса отырып, Міржақыптың әдеби мұрасы жайлы хат дайындадым. Оны апарған кезімде қолына қалам алып отырып, Өзбекәлінің өзі қарап толықтырды. Қауіпсіздік комитеті де Амангелдіні өлтірушілердің тізімінен Міржақыптың есімін таппады. Сөйтіп, Міржақып та ақталды. Мен бір нәрсеге қуанамын - дәл осы бір тұста Орталық Комитеттің идеологиялық жұмысы басында, Өзбекәлі емес, басқа біреу отырса, осы мәселелерді біз ойдағыдай шеше алмаған болар едік.Құдай абырой бергенде, «бітер істің басына жақсы келер қасына» дегендей, Өзбекәлінің осы қызметке келуі қазақтың бағын көтерді, арыстарын ақтады, жоғын толтырды. #тарихи_сана /Серік ҚИРАБАЕВ, академик, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты

1945 жылы 30 сәуірде 20 жастағы лейтенант Рақымжан Қошқарбаев пен 19 жастағы қатардағы жауынгер Григорий Булатов Берлиндегі Рейхстагқа Қызыл ту тікті. Рахымжан Қошқарбаевтың соғыстың соңғы ордасына ту тіккенің бүкіл қазақ біледі. Кеңестік кезеңде мектепте "КСРО тарихын" оқытқанда М. Егоров және М. Кантария деп айтылды. КСРО деп аталатын "мызғымас одақ" кезінде үстемдік құрған коммунистік идеология орыс халқын "аға" халық ретінде санамызға сіңіруге тырысты,бар артықшылық соларға жасаланып, бар мәселелер Кремль қабырғасында шешіліп отырды. Рейхстагқа ту қалай тігілгеніне келер болсақ, Берлин үшін шайқас 1945 жылдың 16 сәуірінде басталып Қызыл Армия үлкен адам шығынымен, 29 сәуірде екі атқыштар дивизиясы Рехстагты қоршауға алды. Бір күн болса да, өмір сүргісі келген Гитлер бұйрығымен Берлин метросында өзінің халқы тығылып отырғанына қарамастан суға толтырды, метро арқылы Рейхстагқа бару мүмкін болмай қалды, Рейхстагқа дейінгі 260 метр алаңды су басып қалды. Келесі 30 сәуірде таң атысымен 150-ші дивизияның полк туы лейтенант Р.Қошқарбаев пен жауынгер Г. Булатовқа тапсырылды, соңғы ордасына тығылған немістер қатты қарсыласып, оқты қарша боратты. Біздің әскерлердің қарсы атқан оқтарына арқа сүйеп екеуі жер бауырлап, судан бастары ғана қылтиып екі аралықтағы 260 метр жерді 7 сағат 30 минутта өтіп, Рейхстаг есігіне әрең жетті. Есіктің сол жағындағы терезе жақтауына екеуі секіріп мініп бойы бойшаң Рахымжан Григорийді иығына мінгізіп, туды екінші қабат терезесіне қадады, бұл кезде 14 сағат 25 минутты көрсетіп тұрды. Дивизия командирі генерал-майор В.Шатилов 1-ші Белорус майдан қолбасшысы Г. К. Жуковқа хабарлағанда,маршал Жуков қатты ашуланып: "Не? Қайдағы бір азиаттарға ту тіккіздің. Ертең қалайда 1 орыс пен 1 грузин ту тігетін болсын"- деген сөзін осы дивизияның байланыс бөлімінің бастығы Тәшкенбаев өз құлағымен естіген. Дивизия штабына келгесін генерал В.Шатилов қайтадан ту тігуге екі топты дайындады. Бірінші топта капитан В.Маков пен сержанттар А.Бобров, Г.Загитов,А.Лисеменко, М. Минин болса, екінші топта М. Егоров пен М.Кантария болды.

Уят токтоткула кичине жардамды, тажиктер 56 вагон апарып койду😂😂😂

"Айқап" журналының алғашқы саны Троицк қаласында 1911 жылдың қаңтар айынан бастап шыға бастаған. Айқап" журналының бірден бір басқарушысы да, бастыру­шы­сы да қазақтың белгілі қа­ламгері, демократ ақын Мұхаметжан Сералин болды (Кейбір деректерде Еркем Әлімұлы деген азаматтың жур­нал­ды бірге шығарысқаны ту­ра­лы айтылады). Ол журналды алғаш жұрттан қарызға ақша алып, пай жинап жүріп шығарады. Жәрдем берушілер көбейіп және өзі де қор жинаған соң, яғни 1912 жылдан бастап журнал айына екі реттен 12-24 бет көлемінде жарияланды. Жур­нал атауы кейбір жарияланымдарда "ай", "айна деген сөздер­ден шыққан деп жорамалданып жүр. Мұның нақты жауабын осы журналдың редакторы - "бас­қарушы, бастырушы" Мұха­мед­жан Сералиннің: "Журналға "Ай­­қап: деп есім бердік. Бұл сөзге түсінген де болар, түсінбеген де табылар. "Біздің қазақтың "Әй, қап!" демейтұғын қай ici бар?! "Қап" дегізген қапияда өткен істеріміз көп болған соң журна­лы­мыз да өкінішімізге лайық «Ай­қап» болды", - деген сөз­дерінен табуға болады. Демек, "Айқап" - ХХ ғасыр басындағы қалың қазақтың талай нәрседен қа­пы қалып, сан соғып, "Әй, қап!" деп өкінген өмірін өз аты­мен бейнелеген тұңғыш журналы. 1911 жылдың басында Троицкіде шыққан "Ай­­қап" жур­налы 1913 жылы Орын­борда бірінші нөмірі ба­сылған "Қазақ" газетінің жарық көруін тездетті деуге болады. Қазақтың осы бір журналы мен бір газеті ақпараттық кеңістікте бірер жыл қатар жүрді. Оқырман "Айқап­ты" қазақтың тұңғыш ұлы деп таныды, "Қазақ" газетін оның тетелес інісі деп білді. Аталған "ағайындар" арасында кейбір мә­селелерге қатысты пікір алшақ­ты­ғы да байқалмай қал­мады. Со­ған қарамастан, журнал мен газет басқармалары, оның жазушы­ла­ры қазақы кеңістікте қатар жүр­ген бір-екі жылда ал­дымен та­қы­рып ортақтығын, шы­ғар­ма­шы­лық та­ту­лықты, өз­ара түсініс­тік­ті ту етіп тұрды. Бейімбет Май­лин­нің сөзі­мен айтар болсақ, ха­лық үшін "Қа­зақ" газеті көз­дің қарасындай, ал "Айқап" жур­налы көздің ағындай еді. Кеңестік ғылым журнал жа­рия­ланымдарын кедей тап мүд­десі тұрғысынан бір жақты ұғын­дырып, "Айқапты" "демо­кратия­шыл" деп бағалады. Ахмет Байтұр­сынов­тың "Дүнияда ерге теңдік, кемге кеңдік, азды көпке теңгеретін ғылым мен өнерді, елсізді елдіге теңгеретін, жоқты барға теңгеретін ғылым мен өнерді керек қылатын қазақ аз. Теңдікке қолы қалай жетсін? Қатерлі жерде қаперсіз отырдық. Өзімізге өкпелемесек, өзгеге өк­пелер бет жоқ" деп қазақ жері­нің сол кездегі тағдыры туралы толғанған "Қазақтың өкпесі" атты мақаласы "Айқаптың" бірінші нөмі­рін­де жарияланған еді. Ахаңның кейіннен қанатты сөзге айналып кеткен "Біздің заманымыз - өт­кен заманның баласы, келер за­ма­нның атасы", "Талап жоқ, үміт мол бip халықпыз", "Ең­бек­сіз егін шықпайды, терлесең, терің тегін қалмайды", "Телміріп алған теңгеден тер сіңірген тиын жұғымды" тәрізді ойлары осы мақаланың ішінде болатын. Журнал басқар­ма­сын­да сол тұстағы танымал ақын, жазушы, драматург Әкірам Ға­лымов, ақын, журналист Мұха­мед­сәлім Кәшімов, көрнекті ақын Сұлтанмахмұт Торайғыров еңбек етті. Мағжан Жұмабаевтың, Сә­бит Дөнентаевтың, Сәкен Сей­фул­линнің, Бейімбет Майлиннің, Tahиp Жомартбаевтың, Міржақып Дулатовтың, Қошке Кемеңгеров­тің, Ахмет Мәметовтің, Мұс­та­қым Малдыбаевтың, Кенжеғали Ғабдуллиннің, Самат Әбішевтің, Байбатыр Ержановтың және бас­қа да белгілі- белгісіз көптеген талапкер таланттардың алғашқы туын­дылары "Айқапта" жарық көрді. Журнал сонымен бipгe аударма әдебиетке назар аударды. Бұған Ә.Фирдоусидің "Шах­­нама" эпопеясынан ауда­рыл­ған "Рүс­тем-Зораб" тарауы, жазу­шы Лихановтың "Манап" дра­­масы, И.Крыловтың, М. Лер­монтов­тың, А.Пушкиннің, А.Че­хов­тың, А.Сорокиннің қазақшаға аударылған шығармалары мысал бола алады. Журналдың барлығы 88 нөмірі жарық көрді, 1913-1914 жылдары ол айына екі рет шығып тұрды. 1915 жылғы 14-нөмірінен соң шы­ғуын тоқтатты. Бұл туралы журнал өз оқырмандарына "Ал ен­ді алаш азаматтары! Біз қолы­мыз­дан келген жұмысымызды алаш пайдасына жұмсаудан тар­тынбай қазақ жұртымызға аз да болса бip соқпақ жол болсын деп бастап журнал шығардық, ма­қ­сұты­мыз дүние жиып байымақ, пай­даланбақ емес, тек қана жұрт­тың көзі, құлағы болмақ еді. Білгенімізді жаздық, айттық, не жаз­­сақ та таза жүрек, таза ниетпен жазып едік, мақсұтымыз ха­лыққа жол көрсетпек еді. Газета­шылық, журналшылық қазақ жі­гіттерінің қолынан келетін жұмыс екендігін сыпат етпек едік. Біз сол мақсұтымызға жеттік. Ендігі жұ­мыс оқыған жастардың мой­нын­да" деп жазды. Журналдың тоқ­талуы саяси мәселелермен бай­ланысты болды, депті бір көп­ші­лік сипатты жарияланымда. Бұл жаңсақтық. Дұрысында басты себебі - сол кездегі соғыстың сал­дары­нан туған күрт қым­бат­шы­лық, қағаз бағасы мен баспахана шығындарының өсуі, жур­нал­ға жа­зылушылар азайып, нақ­ты қар­жылай көмек беруші­лердің бол­ма­ғандығы еді. PS. Мұха­мед­­жан Сералиннің журналдағы жедел мақалаларын "Шаһар Троицк" деп бастайтын жазу мә­нерін қазақ баспасөзі тарихымен таныс оқыр­ман жақсы біледі. Троицк - қазіргі Ресейдің Челябі облысындағы қала. Негізін кейіннен Орынбор губернаторы бо­латын генерал Иван Неплюев ХVІІІ ғасырда қалаған шаһар. ☝️ Ге­нералдың Троицк тари­хы­на қа­тыс­ты айтқан сөздерін жи­нақтай келіп, қазақша қысқаша тү­йін­де­сек, бұл қалаңыз бастапқыда "Орта жүздің қазағына қарата" са­лын­ған бір бекініс- қорған болып шығады.

Мазганы сігіп бұл шалды салма халқына жасаған жақсылығы жоқ шекараны ата бабаларымыз сызып кеткен

Осыдан 30 жыл бұрын 1994 жылғы 26 сәуірдегі Қазақстан-Қытай мемлекеттік шекарасы туралы келісімге қол қойылды. Осы құжатқа сәйкес Жаланашкөл көлінің шығысындағы аумақ Қытай аумағы болып танылады. Шекараның бастауы 19 ғасырдың ортасынан басталады, сол кезде Ресей империясы Орталық Азияға таралып, Зайсан көлі аймағына бақылау орната алды. Қазіргі қытай-қазақ/қырғыз-тәжік шекарасынан онша ерекшеленбейтін Ресей империясы мен Цин империясы арасындағы шекараны белгілеу 1860 жылғы Бейжің конвенциясында көзделген; Конвенцияға сәйкес нақты шекара сызығы Тарбағатай келісімімен (1864) және Уасухайдан (1870) жасалған, Зайсан көлін Ресей жағында қалдырған. Ертіс бассейнінде Цин империясының әскери қатысуы дүнген көтерілісі кезінде (1862-77) тоқтады. Көтерілісті басып, Шыңжаңды жаулап алғаннан кейін Цзо Цзунтанг, Ресей империясы мен Цин империясының Іле өзенінің бассейніндегі шекарасы Санкт-Петербург келісімімен (1881) және бірқатар кейінгі хаттамалармен Ресейдің пайдасына сәл түзетілді. 1915 жылы Іле алқабы мен Жоңғар Алатауы ауданы арасындағы шекараны дәлірек анықтайтын келісімге қол қойылды. Шекараның ең оңтүстік бөлігі (яғни қазіргі Қытай-тәжік шекарасының шамамен оңтүстік жартысы) ішінара Ұлыбритания мен Ресейдің "Үлкен ойын" деп аталатын Орталық Азиядағы үстемдік үшін жалғасып жатқан бәсекелестігіне байланысты бөлінбей қалды; сайып келгенде, екі тарап Ауғанстан олардың арасындағы тәуелсіз буферлік мемлекет болып қала береді деп келісті Ауған Вахан дәлізі 1895 жылы құрылды. Қытай бұл келісімдерге қатысқан жоқ, сондықтан Қытай-Ресей шекарасының оңтүстік бөлігі белгісіз болып қалды. Синьхай революциясы мен Қытайдағы азаматтық соғыстан, Қазан төңкерісінен және Ресейдегі азаматтық соғыстан кейін Қытай-Ресей шекарасы ҚХР-КСРО шекарасына айналды. Бірінші бесжылдықтан басталып, Қазақстанда ашаршылыққа алып келген Иосиф Сталиннің ұжымдастыру және отырықшы болу саясаты кезінде кеңестік Орталық Азиядан көшпенділердің көп бөлігі шекара арқылы Шыңжаңға қашып кетті. Алайда, қытай мен Кеңес өкіметі 1969 жылы тамызда Жаланашкөл көлінің шығысындағы шекара қақтығысына әкеліп соқтырған шекара сызығының қай жерде өтетіндігімен әрдайым келісе бермейтін. Қазақстан тәуелсіз ел болғаннан кейін ол 1994 жылғы 26 сәуірде Алматыда қол қойылған және 1995 жылғы 15 маусымда Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев ратификациялаған Қытаймен шекара туралы шарт жасасты. Келісімге сәйкес, 1969 жылы КСРО мен Қытай дауласқан Жалаңашкөл көлінің шығысындағы таулы аймақтың тар жолағы Қытайдың бір бөлігі болып танылды. Шекараның кейбір кішігірім бөліктерін дәлірек анықтау үшін 1997 жылдың 24 қыркүйегі мен 1998 жылдың 4 шілдесінде қосымша келісімдерге қол қойылды. Келесі бірнеше жыл ішінде шекара бірлескен комиссиялармен белгіленді. Комиссиялардың хаттамалары мен карталарына сәйкес екі елдің шекара сызығының ұзындығы 1782,75 км, оның ішінде 1215,86 км құрлық шекарасы және өзендер немесе көлдер бойымен (немесе арқылы) өтетін 566,89 км шекара сызығы. [4]Комиссиялардың жұмысы 2002 жылы 10 мамырда Бейжіңде Хаттамаға қол қоюмен аяқталған бірнеше бірлескен хаттамалармен құжатталды. 2011 жылы Қорғас шекарасында Қытай- Қазақстан саудасын ынталандыру мақсатында трансшекаралық еркін сауда аймағы ашылды. #тарихи_сана

быртугандар быз сендерды умытпаимыз рахмет

Қырғыз баурлар АЛЛА РАЗЫ БОЛСЫН

Казак кыргыз каралпак быр тускан мыз🎉🎉❤❤ сау журлер

Рахмет ❤

Бүгін - 24 сәуір Алаш қозғалысының қайраткері, дәрігер, ұстаз, ғалым ХАЛЕЛ ДОСМҰХАМЕДҰЛЫНЫҢ дүниеге келген күні. 1883 жылы 24 сәуірде бұрынғы Орал облысы, Гурьев уезі, Тайсойған болысы, (қазіргі Атырау облысы Қызылқоға ауданы) Тайсойған құмында №4 ауылында дүниеге кел­ген. Ағасы Дәулетүмбет Машақұлының ықпалымен әкесі Досмұхамед ауыл молдасынан хат таныған Халелді жергілікті орыс қазақ мектебіне береді. Мектепті жақсы бітірген Халел 1894 жылы Теке қаласындағы Орал әскери- реалдық училищесінің даярлық класына қабылданып, оны үздік бітіреді де, тағы бір жылға қосымша класта оқуға қалдырылады. Сосын Санкт - Петербург императорлық әскери-медицина академиясына латын тілінен қосымша емтихан тапсырып түскен. Студенттік өмірі империяның саяси толқуларға толы кезеңімен тұстас келіп, оның саяси білімін жетілдіріп, қалыптасуына әсер етті. Ол осы жылдары ел ішінде үгіт-насихат жүргізіп, жергілікті "Фикр" (Пікір), "Уральский листок" газеттеріне мақалалар жазып, саяси толқулардың мән-жайын халыққа түсіндіріп отырды. 1905 жылы Орал қаласында бес облыстың делегаттары жиналған съезде кадеттер партиясының жергілікті бөлімшесі құрылған. Қазақ конституциялық-демократиялық партиясының 9 адамнан тұратын Орталық комитетіне Б. Қаратаев, М. Бақыткереевтермен бірге сайланды. 1909 жылы академияны үздік дәрежелі дәрігер атағымен, Алтын медальмен бітіріп, офицер ретінде кесімді мерзімдегі әскери міндетін өтеуге жіберілді. Алдымен Пермь губерниясында, кейін 2-Түркістан, 2-Орал қазақ- орыс атқыштар батальонында әскери кіші дәрігерлік қызмет атқарды. 1912, 1913 және 1915 жылдары оба індетіне қарсы күрес ісіне қатысты. Бұл еңбектері үшін Им­ператорлық қола медальмен марапатталды. 1913 - 18 жылдары "Қазақ" газетінде "Тамыр дәрі хақында", "Сары кезік - сүзек", "Жұқ­палы ауру хақында" сынды кәсіби, әлеуметтік-саяси тақырыптарда мақалалар жариялап, өзіндік ой-пікірін білдіріп тұрды. "Как бороться с чумой среди киргизского народа" (1916) деген кітабы өз кезеңінде оба індетіне қарсы күрестің әдіс-тәсілдерін түгел қамтыған еңбек болды. Ресейдегі Ақпан төңкерісінен кейін қазақ даласында облыстық, жалпы қазақ съездерін ұйымдастырып, өткізуге атсалысты. Сәуір айында 800-ден аса делегаттың қатысуымен өткен Орал облыстық қазақ съезінде Ж. Досмұхамедовпен бірге "Орал облысының далалық бөлігін басқарудың уақытша ережелері" атты жергілікті және облыстық деңгейдегі басқару жүйесін толық қамтыған заң жобасын ұсынып, оған делегаттар бірауыздан дауыс берді. Мәскеуде өткен Бүкілресейлік мұсылмандар съезіне қатысып, І жалпықазақ съезінен Бүкілресейлік құрылтай жиналысына депутаттыққа кандидат ретінде ұсынылды. 1917 жылы ІІ жалпықазақ съезінде жарияланған Алашорда үкіметі - Ұлт кеңесі құрамына сайланды. Алаш қайраткерлерімен бірге бірінші кезекте халықты бүліншіліктен қорғайтын ұлттық әскер - халық милициясын жасақтауға, Алаш қорын құруға, елден алым-салық қаражат жинау ісіне күш салды. Уақытша үкіметтен билікті күшпен тартып алған большевиктердің үстемдігі нығайған тұста, Кеңес үкіметінің басшысы В.И.Ленинмен, Ұлт істері жөніндегі халық комиссары И.В.Сталинмен бетпе-бет келіссөздер жүргізеді. Большевиктер Кеңес өкіметін толық мойындап, сөзсіз бағынуды талап етсе, олар Алашордаға ішінара билік беру (заң шығару, атқарушы билік, сот жүргізу, өз әскері болу), қазақтар шоғырланған жерлерді түгел қазақтарға қайтару, әр жерде кеңес органдары тұтқындаған алаш қайраткерлерін түрмеден босату, оларды қудалауды тоқтату, қаржылай көмек беру сияқты маңызды мәселелерді өткір қоя білді. Жер жерлерде қаулап ашыла бастаған жүйесін құруға, қазақ тіліндегі ғылыми терминология жасау ісіне ат салысады. Жер жерлерде қаулап ашыла бастаған ұлттық мектептерге ана тілінде оқулық жазу қажет болады."Қазақ-қырғыз тілдеріндегі сингармонизм заңы", "Шернияз шешен", "Алаш не сөз", "Бұқарадағы Көгілташ медресесін салу туралы әпсана", "Тіллә-Қары мен Ширдор медреселерін салғызған Жалаңтөс батыр шежіресі", "Диуани лұғат ат-түрк", "Кенесарының соңғы күндері", "Қазақ әдебиетінің тарихы" сияқты, т.б. ғылыми-теориялық еңбектер жазып қалдырды. "Мұрат ақын сөзі", "Исатай - Махамбет", "Аламан" жинақтарын шығарды. 1924 жылы Ресей ғылым академиясының Орталық өлкетану бюросының корреспондент-мүшесі болып сайланады, осы жылы Түркістан халық ағарту комиссариаты атынан Орынборда өткен қазақ білімпаздарының, Мәскеудегі Бүкілресейлік денсаулық сақтау қызметкерлерінің съездеріне қатысты. Өзі проректор болып істейтін, халқымыздың алғашқы жоғары оқу орны Қазақ педагогика институтының негізінде Қазақ мемлекеттік университетін ұйымдастыру жөніндегі комиссияның төрағасы, оның бірінші проректоры болып тағайындалады. Қазақ педагогика институтының доценті, Қазақ мемлекеттік университетінің әкімшілік-шаруашылық бөлімінің басшысы, осы оқу орнының профессоры болды. Алайда, келесі жылы Кеңес өкіметі ұйымдастырған қуғын-сүргін саясаты кезінде тұтқындалып, ОГПУ үштігінің шешімімен Воронеж қаласына 5 жылға жер аударылды. Онда жүріп Денсаулық сақтау және гигиена институтында бөлім меңгерушісі, балаларды емдеу-сақтандыру амбулаториясы меңгерушісінің орынбасары секілді қызмет істеді. Соңғы бір жыл кесімді мерзімі бітсе де елге оралмады. 1938 жылы 26 шілдеде жалған саяси айыппен екінші рет тұтқынға алынып әуелі Мәскеу, кейін Алматы түрмесінде отырды. 1939 жылы 24 сәуірде әскери трибуналдың үкімімен ату жазасына кесілді. Оның ісі тек 1958 жылы 28 ақпанда Қазақ КСР Жоғарғы сотының Қылмыстық істер коллегиясында қайта қаралып ақталды.

Бүгін 23 сәуір -Қазақстанның Халық Қаһарманы, халқымыздың біртуар перзенті Қасым Қайсеновтың туған күні. Қасым Қайсенов 1918 жылы 23 сәуірде Шығыс Қазақстан облысы, Ұлан ауданы, Асубұлақ ауылында дүниеге келген. Найман тайпасының Қаракерей руының Құйымшақ бөлімінің Малай бұтағынан шыққан. Әкесі Қайса мен анасы Бижамал 13 баланы дүниеге әкеліп, оның сегізін аман-есен жеткізген қарапайым еңбек адамдары. Әкесі Қайса 102 жасында өмірден озған. 1934 жылы мектеп бітіргеннен кейін Өскемен қаласындағы саяси-ағарту техникумына түсіп, 1938 жылы оны бітірген. Павлодар облыстық оқу бөлімінің саяси-ағарту жөніндегі нұсқаушысы болып қызмет атқарып жүргенде әскер қатарына шақырылып, әскери-барлау мектебіне жіберіледі. 1941 жылы қараша айында осы мектепті бітірген бойда, Оңтүстік-Батыс майданының штабына жөнелтіліп, сол жерден арнайы тапсырма алып, Украинаның басқыншылар қолында қалған жерінде партизан отрядын құру үшін жау тылына түсіріледі. Ол жерде Қайсенов Чапаев атындағы партизан құрамасының үшінші отрядын басқарады. Одан кейінгі кездерде, 1944 жылдың аяғына дейін Молдавия, Чехословакия, Румыния жеріндегі партизан қозғалыстарына қатысады. Отряд командирі болып жүріп, жау тылында жүздеген жорықты басынан өткереді. Соғыс аяқталған соң Отаны Қазақстанға оралып, Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Президиумы аппаратында жауапты қызметте болады. Жамбыл облысының Жуалы, Свердлов аудандарында атқару комитеттері төрағаларының орынбасары ретінде соғыстан кейінгі ауыл шаруашылығын қалпына келтіру науқанына белсене араласады. 1951-1954 жылдары Қазақстан Компартиясы Орталық комитеті жанындағы екі жылдық партия мектебінің аудармашылар бөлімінде оқиды. 1953-1972 жылдар аралығында «Жазушы» баспасы директорының орынбасары, Қазақстан жазушылар одағы көркем әдебиетті насихаттау бюросы директоры, «Қайнар» баспасы директорының орынбасары болып қызмет істейді. Қайсенов Ұлы Отан соғысының қиын-қыстау кезеңін, жауынгерлердің жанқиярлық ерлігін шынайы суреттеген, оқушы жұртшылыққа кеңінен мәлім көптеген шығармалардың авторы. 1954 жылы орыс тілінде «Жас партизандар» атты алғашқы кітабы жарық көрді. Ол өзінің өмірлік жары Асыл Қабышқызымен 1937 жылы 19 жасында шаңырақ көтереді, ол кезде жары 17 жаста болған. Қасым мен Асыл Ләззат, Мұрат, Болат, Толқын атты екі ұл, екі қыз тәрбиелеп өсірді. ❗️"Туған күнің 23 сәуір деп жүр ғой жұрт. Ол туған күнім емес. Бұл - өз өмірімнің ең мықты, қиын-қыстау кезеңіне жол ашқан, ес біліп, есейген кезімде үлкен өмір жолына қадам басқан күнім. 1938 жылы 23 сәуірде апаң екеуіміз (жары Асыл Қабышқызы) Павлодар қаласына барып түстік. Өмірімнің жақсылығы да, болашаққа жол сілтеген сәтті күні де сол жерден басталды ғой деп ойлап жүрдім де, соғыстан оралған соң, жаңа паспорт алғанда туған күнім "23 сәуір" деп жаздырғанмын", - деді Қайсенов бір сұхбатында. Сондай-ақ, туған күнін өзі де, әкесі де білмейтінін айтты. Әкем де білмейді. Әкем арабша хат танитын әжептәуір сауатты адам болатын. Сөйте тұра, балаларының туған күндеріне мән бермеген", - деді ол. Қазақстанның Халық қаһарманы, Халықаралық Фадеев атындағы сыйлықтың лауреаты, көрнекті жазушы, Ұлы Отан соғысының ержүрек батыры, әйгілі партизан, көзі тірісінде аты аңызға айналған халқымыздың қайталанбас біртуар даңқты перзенті Қасым Қайсенов 2006 жылы 30 желтоқсанда 89 жасқа қараған шағында ұзаққа созылған ауыр дерттен Алматыдағы өз үйінде қайтыс болды. Ол тек жауынгер ғана емес, көрнекті қаламгер ретінде елдің есінде қалды. Батырдың құрметіне Өскемен қаласында ескерткіш орнатылып, көшеге есімі берілді, Ұлан ауданының әкімшілік орталығы Қасым Қайсенов кенті деп өзгертілді. Батырдың жары Асыл Қабышқызы 2020 жылдың 25 қаңтарында 99 жасында өмірден озды. PS."Ағамыздың бөлмесінде екі адамның суреті ілулі тұратын. Бірі қазақтың Абылай ханының суреті, екіншісі 1941-45 жылдардағы жоғары әскери қолбасшы, Совет одағын басқарған Иосиф Сталиннің суреті... Оң жағына қарай жатып, осы екі суретке қарап жатыр екен. Құлағы естіңкіремей қалыпты. Жеңгеміз жақындап, інің келіп тұр деп айтты. Сол уақытта бізге бұрылып, дидарласып, ризашылығын білдірді. Бұл біздің соңғы көргеніміз", - деді Ким Серікбаев Қайсенов жайлы естелігінде. Қасым Қайсенов өр Алтайдың Асубұлақ ауылынан түлесе де, саналы ғұмырын Алматыда өткізді. Ол Абай мен Фурманов көшесінің қиылысында тұрған. Қазір батыр тұрған үйдің іргесіне құрмет тақтасы орнатылған. #тарихи_сана

Ертеде қазақтар ауыл қонатын, үй тігетін жерге қой жусатқан ғой. Қой құрт-құмырсқа, шаяндарды шөппен бірге жеп қоятын болған. Ал салт атпен жолға шыққанда далаға қонуға тура келсе, қонатын жерді қыл арқанды жерге төсеп қоршап, аттың ертоқымын жастанып, тоқымын төсеніп, терлігін айналасына жайып қойып, алаңсыз ұйықтай берген. Жылқының тері сіңген заттарға бақа-шаян, кесіртке-жылан жоламайды.. Ал мадьяр шаруалары бақшадағы жылан, тышқан, егеуқұйрық, құрбақа және басқа паразиттерден құтылу үшін мас кірпіні пайдаланған. Әр бұтаның астына сыра құйылған табақтарды қояды. Кірпіге кедергі болмас үшін иттерін үйіне қамайды.. Сыраға тойған кірпі жылан, кесіртке, тышқан, егеуқұйрық атаулыны жайпайды.. Күзде, егін жинау аяқталған кезде Венгрия мен бірқатар Еуропа елдеріндегі біздегі "Сабантой" секілді, «Мас кірпі күні» атап өтіледі. Қысқасы, мас кірпіден асқан жыртқыш жоқ!

Бабалар

Бүгін 21 сәуір - Сәкен Сейфуллинді сынға алып, айыптаған тарих ғылымдарының докторы, профессор ТӘЖЕН ЕЛЕУОВТЫҢ туғанына 120 жыл. Тәжен Елеуов - 1909 жылы 21 сәуірде қазіргі Қызылорда облысы, Сырдария ауданы, 21 ауылда дүниеге келген. Тарих ғылымдарының докторы (1961), профессор (1965). 2-дүниежүзілік соғысқа қатысқан. Мәскеу қаласындағы кеңес партия мектебі (1930) мен ҚазПИ-ді (1947, қазіргі ҚазҰПУ) бітірген. Алматы облысында комсомол жұмысында (1930-35), Қазақ өнеркәсіп кеңесінде бөлім меңгерушісі, "Хроника" журналының редакторы, Қазақстан Ғылым Академиясының Тарих, археология және этнология институтының кіші, аға ғылыми қызметкері (1946-67), Қазақстан Ғылым Академиясының Қоғамдық ғылымдар бөлімшесінің ғалым-хатшысы (1948-50) қызметтерін атқарған. "Қазақстанда кеңес өкіметінің орнауы мен нығаюы" деген тақырыпта докторлық диссертация қорғаған. Оның ғылыми -зерттеу еңбектерінің негізгі бағыты - Қазақстанда кеңес өкіметінің орнауы және Азамат соғысының тарихы. ❗️Ол Сәкен Сейфуллиннің "Жазушылар одағындағы ахуал" деген (1937 жылғы 9 шілде) көлемді мақаласында Тәжен Елеуов жазушыны "өз қателіктері жайлы айтпайды", "ұлтшылдыққа бейімділіктің, әдебиеттегі пантюркизм элементтерінің көрінісі ретінде" "сейфуллиншілдікті" қалыптастырып алды деп айыптайды. Тәжен Елеуов 1925 жылы Сәкен Сейфуллиннің "Алашорданың бөрісі" Байтұрсыновты дәріптеген мақала жазғанын еске салады. Бұған қоса, автор 1920 жылдары Сәкен Сейфуллиннің "жұмысшы табын сатып кеткен нағыз опасыз, сұмпайы қанішер" Троцкийге екі мадақ өлеңін арнағанын да еске алады. Тәжен Елеуов "Қызыл сұңқарларды" "саяси тұрғыдан дәрменсіз шикі материал" ретінде сипаттайды. Сәкен шығармашылығын қатты сынағандардың бірі Ғаббас Тоғжанов болды. Ол "Қызыл сұңқарларда" қазақ халқының тарихы бұрмаланған, Қазақстанда совет үкіметін орнату жолындағы күрестегі орыс пролетариатының басшылық рөлі көрсетілмеген" деп жазды. Сәкен Сейфуллин Ғаббас Тоғжанов ашық хат арқылы жауап беріп, сынын жоққа шығарды. Ол "Тоғжанов жолдастың түсінігінше, пьесадағы басты рөл міндетті түрде орыс кейіпкерге беріп, ал қазаққа болмашы рөл беру керек екен" деп жазды. Сәкен Сейфуллин мұндай көзқарасты нағыз схематизм ретінде сипаттады. "Қызыл сұңқарлар" пьесасы туралы пікірталастан бөлек, жазушыны "екі шағын тақпағын есептемегенде, кейінгі жылдары саяси поэзия жанрында ауыз толтырып айтуға тұрарлық ештеңе жазған жоқ" (Мұхаметжан Қаратаевтың "Ближе к жизни" мақаласынан, 1937 жылғы сәуірдің 26-сы) деп жазғырды. #тарихи_сана

Қажымұқанды сағындым 😢😢😢❤❤

❤❤❤❤❤❤❤😢😢😢😢😢😢

😢😢😢😢😢❤❤❤❤ жыладым келеді 😢😢😢😢😢😢❤❤❤

Семей полигонын жабудың бастамашысы болған КЕШІРІМ БОЗТАЙҰЛЫ БОЗТАЕВ. Сонымен Семей полигонын жабу керек деген мәселені ең алғаш көтерген кім еді? Семей полигонын жабу туралы алғаш үн көтерген асыл да абзал азамат КПСС-тің сол кездегі Семей облыстық партия комитетінің бірінші хатшысы Кешірім Бозтаев болатын! Ол өзі көтерген осынау мәселе бір-ақ күнде өзінің басын жұтуға молынан жететінін сол кезде сіз бен бізден әлдеқайда жақсы білді. Біз қазір Семей полигонының жабылуы қалай басталды дегенде әңгіме тиегін 1989 жылғы ақпанның 28-ші жұлдызында "Невада-Семей" антиядролық қозғалысы құрылғанынан, оны ақын Олжас Сүлейменов басқарғанынан бастаймыз. Әрине, бұл жерде Олжас Сүлейменовтің қалың елдің алдына шығып сөз сөйлегенін, іс-шаралар (қазіргі тілмен айтқанда шоу) өткізгенін өлеңдер оқығанын жоққа шығарғалы отырған жоқпыз. Алайда, бұл ұлы істің бастамасы туралы әнебір жылы "Казахстанская правда" газетінде (9-шілде, 2010 ж) журналист В. Пигаваев жариялаған "Под грифом, "Совершенно секретно" деген мақала көкейдегі көп нәрсенің көзін ашып, Кешірім Бозтаев сынды асыл азамат жайлы мәліметті жарыққа шығарды. Ол мақалада: "Міне, бір кездері Семей облыстық партия комитетінің, бірінші хатшысы болған Кешірім Бозтайұлы Бозтаев қол қойған Семей сынақ алаңында атом қаруларын жарып сынауға қарсы жазылған мына хаттың Мәскеуге жөнелтілгеніне де жиырма жылдан астам уақыт өтіпті" -деп басталады да ол заманда Мәскеуге мұндай қарсылық пікірі бар хат жазудың өзі орасан зор ерлік екені айтылады. Енді осынау шифрлы (құпия) хаттың мәтініне назар салыңыз: Өте құпия.№1-ші данасы. Мәскеу. Кремль. КПСС Орталық Комитетінің Бас Хатшысы М.С.Горбачевке. Қазақстан Компартиясы Семей облыстық комитеті СОКП ОК-не мына жағдайды хабарлайды: 340 мың тұрғыны бар Семипалатинск қаласына таяу жатқан сынақ алаңында 1949 жылдан бері ядролық қару сынақтары жүргізілуде. Бұл сынақтар әуелі - ауада, сосын 1963 жылдан бастап жер астында жүргізілуде. Қазір арада 40 жыл өткенде бұл полигонның айналасындағы жағдай мүлде өзгерді. Яғни, полигон қалың ел орналасқан аймақтың қақ ортасында қалды. Ал бұл жағдай сынақтар жасау барысында еш ескерілмеуде. Бұл маңда жылына 14-18 ядролық жарылыстар жасалады, олар осы жердегі ғимараттар мен инженерлік желілерді істен шығарып, жүздеген, мыңдаған адамдар, басқа да жан-жануарлар ауырып, су ішетін құдықтар бұзылуда. Сонымен қатар, полигон аймағындағы топырақ қабаты қатты өзгеріске ұшырауда, әрбір үшінші жарылыс сайын жер бетіне радий белсенділігі жоғары газ тарайды, оны тоқтату іс жүзінде мүлде мүмкін емес. Ядролық сынақтар туралы жұртшылық арасында әртүрлі пікірлер таратылып, тұрғындар арасында моральдық-психологиялық күйзеліс байқалуда және олардың осының бәрін сынақ тудырған кесел, дерттермен байланысты деуі де негізсіз емес. Осындай ауыртпалық жағдайға алаңдап отырған облыстық партия комитеті СОКП ОК бұл жарылыстарды тоқтатуды немесе оның қуатын кемітіп, жарылыс аралықтарын сирексітуді, одан әрі жарылыстарды басқа бір қолайлы жақтарда өткізуді тиісті министрліктер мен мекемелерге тапсыруын өтінеді... Қазақстан Компартиясы облыстық комитетінің бірінші хатшысы К. Бозтаев. 20 ақпан, 1989 жыл. Хат дәл сол күні М. Горбачевтің үстелінің үстінде жатады. Көп ұзамай КСРО Министрлер Кеңесінің төрағасының орынбасары, әскери-өнеркәсіп комиссиясының төрағасы И.С. Белоусов бастаған үкімет комиссиясы да келіп жетеді.Міне, бұл Семейдегі ядролық полигонды жабудың бастамасы ғана еді.Сол кезеңде Мәскеуде М.Горбачев пен АҚШ президенті Р. Рейган ядролық қаруды қысқарту туралы кездесу өткізіп соның нәтижесінде Американың Невада штатындағы (көпшілігі үндістер тұратын) ядролық алаңды, Қазақстандағы Семей полигонын (көпшілігі қазақтар тұратын) жабу туралы уағдаластыққа қол қойылғанды. КСРО жағынан құрылған комиссия - Неваданың, ал АҚШ жағынан құрылған комиссия - Семейдің полигоны жабылуын қадағалайтын болды. Жоғарыда келтірілген әңгімелерге қарап отырып, Семей полигонын жаптыруды алғашқы болып қолға алған азамат Кешірім Бозтаевтың аты аталмайтыны көп ақиқаттың айтылмауына, айтылса бұрмаланып, тіпті, әлдебіреулердің атын шығаруға пайдаланылып кетіп жатқанына небір қушыкеш, пысықай, алаяқ, жағымпаздардың заманы туып тұрғаны да кінәлі шығар. Ондай мысалдың талай түрін келтіруге де болады. Әсіресе, қылышынан қан сорғалап тұрған сонау 30-шы жылдары халық ағарту комиссары болып тұрғанда бүкіл мәжіліс, жиналысты қазақша ғана өткізіп, мен қазақша түсінбей отырмын деген білдей орыс қызметкерін түтіп жей жаздаған Темірбек Жүргеновтің аты аталмайды да.Ресей патшалығының қоластына кірген 3 ғасыр ішінде қазақ халқы басынан өткерген сансыз қасірет-қайғының бірі - Семей алқабында Кеңестік Ресей қазаққа деген қаскөйлікпен 40 жыл бойы өткізген ядролық сынақ жарылыстары Қазақстанның Семейден басқа да бірнеше аймақтарында жерасты, жерүсті жарылыстарының түр-түрі жасалып келді. Осы полигонындарды жабу керек деген мәселені ең алғаш көтерген Кешірім Бозтаев 1933 жылдың 25 шілдесінде бұрынғы Семей облысы Аягөз ауданының Ақшатау ауылында дүниеге келген. К.Бозтаев Шығыс Қазақстан және Семей облыстары өнеркәсібінің дамуына зор үлес қосты. 1989 жылы 20 ақпанда СОКП Орталық Комитетінің Бас хатшысы М.Горбачевтің атына шифрограмма жолдап, Семей сынақ полигонында ядролық сынақтардың тоқтатылуын талап еткен тұңғыш азамат. КСРО әскери - өнеркәсіптік кешенінің қарсылығына қарамастан, полигонды жабу жолында 1991 жылға дейін үздіксіз күрес жүргізді.

Кыргыз бауырларымызга Алла разы болсын!

Сабыр тилейм Баурлар

Бүгін - 19 сәуір. Қазақтың "қазақ" деген атауын қайтарып алған күні. Мұны бүгінгі жұрттың бірі білсе, бірі білмейді. 1925 жылы 15-19 сәуір аралығында Қызылордада өткен ҚССР Қырғыз (Қазақ) Кеңестерінің V съезінде қазақтарға "қазақ" деген тарихи атауын қайтару туралы шешім қабылданды. Патшалық Ресей Қазақстанды өзіне күштеп қосып алған соң, қазақты қорлап «қырғыз-қайсақ», немесе "қырғыз" деп атағаны белгілі. Ресей патшалық үкіметінің барлық жазбаларында, құжаттарында осылай жазылды. Қазақтарды "киргиз-кайсак", "киргиз" деп бұрмалап атау ресми құжаттарға еніп кетеді. Оның алғашқыларының бірі 1822 жылы Сібір губернаторы М.Сперанскийдің ұсынысымен жасалып, Александр І қабылдаған орыс тілінде "Устав о сибирских киргизах" деген атаумен қабылданып, кейін 1938 жылы "Положение об отдельном управлении сибирскими киргизами" деп өзгертілген қазақ даласын басқару жайлы құжат болатын. Осы құжаттың негізінде хандық билік жойылды. Ресми құжаттардың бәрінде кездескен осы теріс атауға ұлт зиялылар өз қарсылықтарын білдіріп келді. Соның алғашқыларының бірі 1913 жылы "Қазақ" газе­тінде Міржақып Дулатов "Тү­рік баласы" деген бүркеншік атпен "Қа­зақтың тарихы" атты мақа­ласын жа­риялайды. Бұл ма­қала газеттің бірнеше нөміріне басы­лып шығады. Дулатов өз мақа­ла­­сында: "Қияметке шейін қазақ - қазақ болып жасамақ. Осы ға­сыр­дағы ғылым жарығындағы қа­­зақ көзін ашып, бетін түзесе, өзі­нің қазақшылығын жоғалтпа­ған­дай және өзіміздің шарық әде­тіне ың­ғайлы қылып, "қазақ мәде­ниетін" құрып, бір жағынан қазақ әдебиеті тұрғызып, қазақ­шы­лығын сақтамақшы" дей келе, қазақ халқы қырғыз нәсілі­нен емес екенін айтып, ол бар­лық ме­кемеде :киргиз" деген атау­дың орнына "қазақ" деп жазуды ұсы­нады. Арада Алашорда автономиясы құрылып, кейін ол советтік билік тарапынан таратылып, 1920 жылы сол територияда советтік автономия құру ісі жүрген кезде ең басты мәселе територия ісі болды да, ел аты "Автономиялы Қырғыз (Қазақ) Социалистік Кеңестік Рес­­­п­убликасы" болып қала берді. Советтік қазақ автономиясын­да ең алғаш қазақ халқының тари­хи атауын ресми түрде қайта­рып, оны дұрыс жазу мәселесін көтер­ген сол кездегі ҚАССР Хал­ком­кеңесінің төрағасы С.Сейфуллин болды. Ол 1923 жылы 15 ақпанда шық­қан "Еңбекшіл қазақ" газетінде Манап Шамиль деген бүр­кен­шік есімімен "Қазақты қазақ дейік, қатені түзетейік" деген мақала жариялап, онда: "Біз­дің әр қазақ жігіті "Кир" деген періні тастап, қоймастан "қазақ", "қазақ" деген сөзді жұмсап, бас­қа жұрттың құлағына сіңдіріп үй­ре­ту керек. Қазақстанның орта­л­ық өкіметі "киргиз" деген есімді жойып, "қазақ" деген есімді қолдануға жарлық (декрет) шығару керек. Қазақты «қазақ» дейік, тарихи қатені түзетейік!» деп ұран тастады. Бұл кезде Түркістан Республикасын ұлттық бірліктерге бөліп, ұлттық-мемлекеттік межелеу жоспарланып жатқандықтан, мәселе саналы түрде кейінге қалдырылған сияқты. 1925 жылы 15-19 сәуір аралығында Ақмешітте Қырғыз АССР Кеңестерінің бесінші бүкілқазақтық съезі өтеді. ҚазОАК төрағасы С.Мең­дешев кешкі сағат 21:00-де съезді салтанатты түрде ашық деп жариялап, бір республика құрамына біріккен қазақ халқын құттықтайды. Съез­дің күн тәртібіне 6 мәселе қойы­лады. Бірақ бұлардың ішінде біз сөз етіп отырған оқиға жоқ еді. Бірақ күтпеген жерден сөз алған РК(б)П Қырөлкекомының екінші хатшысы С.Қожанов "кыргыз" атанған қазақ халқына тарихи дұрыс атауын қайтару, рес-публиканы "Қазақстан" деп атау, Ақмешіт атауын Қызылорда деп өзгерту туралы ұсыныстарын ортаға салады. Съезд делегаттары бұл ұсыныстарға орындарынан тік тұрып қызу қол шапалақтап, осы арқылы қолдау көрсетті. Осылайша 1925 жылы 19 сәуірде қазақ халқы өзінің тарихи атауын қайтару туралы шешім қабылдап, шешімді бекіту үшін Бүкілресейлік ОАК қарауына ұсынды. БОАК бұл шешімді 1925 жылғы 15 маусымда ресми түрде мақұлдап, осылайша қазақ халқы өзінің тарихи атауын қалпына келтірді. Сонымен 19 сәуір күні "қырғыз" деген атау алынып тасталып, "қазақ" деп түзетілді. Екі жүз жыл "қырғыз" деп аталып келген қазақ осылайша киелі атын қайтарып алды. Бұл алаш ұлдарының жеңісі еді. 19 сәуірдің бүгінгі жұрт біле бермейтін қыр-сыры осы. #тарихи_сана

Акiмнiн жылкылары шыгар ! 😅😅

🎉🎉🎉Аллах ыраазы болсун

Казак туугандар жандарымго❤

НАҒЫЗ БАУЫРЛАР ❤🇰🇬🇰🇿🇰🇬🇰🇿

Алладан мың есе болып қайтсын, мың рахмеееет, мың алғыс 🤲🤲🤲

Бул жашоодо ар кандай сыноолор болотда, ошол Кыйынчылыка тик туруп Пендеси Биз Бир бирибизге жардам беришибиз керек .Эн кыммбат нерсе убакыт, ошол убактты кантип туура жана жакшылыктарды аткарып калышыбыз керек.

Асаламу алайкум Ва рахматулахи ва бракату Киргизский народ 24 часа Дэн и ночь работает в россий Чтобы заработать Какие то копейки Для своих семьи а этот ихни президент Садыр джапаров Хочет доказать кому то что то о своей богатстве И ещё помогает Казахстану подхалим Ему плевать на свои граждан это всем известно Дебил. Казахстан чечня с вами братья

Казак туугандар Алла мушкулунорду женил кылсын.Мындан ары жакшылык болсун.Эми эсиңерге келип, чек арадан ото турган дальнобойщиктерди кыйнабагыла. Албетте бул постто иштеген казак туугандарга, жогору жактан буйрук берген чиновниктерге тийешелүү.

🤲🤲🤲🤲🤲🤲🤲🤲🤲🤲🤲🤲🤲🤲🤲🤲🤲🤲🤲🤲🤲🤲🤲🤲🤲🤲🤲🤲🤲🤲🤲🤲🤲🤲🤲🤲

Каридей де кыршындай да кетип жатыр казагым, шектеу болатын кун туар ширкин!!!

Чооң рахмет

Әйгілі "Гәкку" әні Үкілі Ыбырайдың (1860-1930) соңғы өлеңі. Әнші 1930 жылы кең етек алған қуғын-сүргінге ұшырап, абақтыда аянышты хәлде қайтыс болды. Әділет жолын тыйғыздың, Тар түрмеге сыйғыздың. Аппақ қудай шал күнде, Қияметке қиғыздың. Жақпады асау ақындық, Кінәм жоқ іске татырлық. Үндемей үнсіз әкеттің, Жасатқызбай бақылдық. Аямадың, қаматтың, Қаматтың да сабаттың. Алғысым сол айтарлық, Өлеңге толсын абақтың. Шуақты күндер сарқылды, Қызықты думан тартылды. Бетіңді берген дүние-ай, Тостың ба бүгін артыңды. /Үкілі Ыбырай Сандыбайұлы #тарихи_сана

Қырғыз ағайындарға үлкен рақмет!