Zeyil
En kısa bir tarîk-i Kur’ânî olan Kader Risâlesi’nin zeyli, en acemi bir müstensihin tevâfuku bilmeyerek perişan bir sûrette yazdığı nüshasında birinci sahîfesinde altmış altı kelime tevâfuka girdiğini hayretle gördük. İşaret koyduk. Aynen istinsâh ettik. Âdetâ misil kelime kalmamış, illâ birbirine tevâfuk etmiştir. Bundan anladık ki, bu küçücük zeylin büyük bir ehemmiyeti var. Herkese menfaatlidir. Kader Risâlesi’ni herkes okumadığı için ondan istifâde edilmiyordu. Bu sır, işaret etti ki, müşkil Risâle-i Kader’den alınıp kolay bir yere yazılsın.
بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّح۪يمِ
Cenâb-ı Hakk’a vâsıl olacak tarîkler pek çoktur. Bütün hak tarîkler Kur’ân’dan alınmıştır. Fakat tarîkatlerin bazısı bazısından daha kısa, daha selâmetli, daha umumiyetli oluyor. O tarîkler içinde kāsır fehmimle Kur’ân’dan istifâde ettiğim acz ve fakr ve şefkat ve tefekkür tarîkîdir.
Evet, acz dahi aşk gibi, belki daha eslem bir tarîktir ki; ubûdiyet tarîkiyle mahbûbiyete kadar gider. Fakr dahi Rahmân ismine îsâl eder. Hem şefkat dahi aşk gibi, belki daha keskin ve daha geniş bir tarîktir ki; Rahîm ismine îsâl eder. Hem tefekkür dahi aşk gibi, belki daha zengin ve daha parlak bir tarîktir ki; Hakîm ismine îsâl eder. Şu tarîk, hafî tarîkler misillü, ‘Letâif-i Aşere’ gibi on hatve değil; ve tarîk-i cehrîye gibi ‘Nüfûs-u Seb‘a’ yedi mertebeye atılan adımlar değil, belki “dört hatve” den ibârettir. Tarîkatten ziyâde hakîkattir, şerîattır. Yanlış anlaşılmasın acz ve fakr ve kusurunu Cenâb-ı Hakk’a karşı görmek demektir. Yoksa onları yapmak veya halka göstermek demek değildir. Şu kısa tarîkin evrâdı ittibâ‘-ı sünnettir. Ferâizi işlemek, kebâiri terk etmektir. Ve bilhassa namazı ta‘dîl-i erkân ile kılmak, namazın arkasındaki tesbîhâtı yapmaktır.
Birinci Hatveye فَلَا تُزَكُّٓوا اَنْفُسَكُمْ âyeti işaret ediyor.
İkinci Hatveye وَلَا تَكُونُوا كَالَّذ۪ينَ نَسُوا اللّٰهَ فَاَنْسٰيهُمْ اَنْفُسَهُمْ âyeti işaret ediyor.
Üçüncü Hatveye مَٓا اَصَابَكَ مِنْ حَسَنَةٍ فَمِنَ اللّٰهِ وَمَٓا اَصَابَكَ مِنْ سَيِّئَةٍ فَمِنْ نَفْسِكَ âyeti işaret ediyor.
Dördüncü Hatveye كُلُّ شَيْءٍ هَالِكٌ اِلَّا وَجْهَهُ âyeti işaret ediyor. Şu dört hatvenin kısa bir îzâhı şudur ki:
SAYFA 87
Birinci Hatvede: فَلَا تُزَكُّٓوا اَنْفُسَكُمْ âyeti işaret ettiği gibi, tezkiye-i nefis etmemek. Zîrâ insan cibilliyeti ve fıtratı hasebiyle nefsini sever. Belki evvelen ve bizzât yalnız zâtını sever. Başka her şeyi nefsine fedâ eder. Ma‘bûd’a lâyık bir tarzda nefsini medheder. Ma‘bûd’a lâyık bir tenzîh ile nefsini meâyibden tenzîh ve tebrie eder. Elden geldiği kadar kusurları kendine lâyık görmez ve kabul etmez. Nefsine perestiş eder tarzında şiddetle müdâfaa eder. Hatta fıtratında tevdî‘ edilen ve Ma‘bûd-u Hakîkî’nin hamd ve tesbîhi için ona verilen cihâzât ve isti‘dâdı, kendi nefsine sarf ederek مَنِ اتَّخَذَ اِلٰهَهُ هَوٰيهُ sırrına mazhar olur. Kendini görür, kendine güvenir, kendini beğenir. İşte şu mertebede, şu hatvede tezkiyesi, tathîri, onu tezkiye etmemek, tebrie etmemektir.
İkinci Hatvede: وَلَا تَكُونُوا كَالَّذ۪ينَ نَسُوا اللّٰهَ فَاَنْسٰيهُمْ اَنْفُسَهُمْ dersini verdiği gibi, kendini unutmuş, kendinden haberi yok. Mevti düşünse, başkasına verir. Fenâ ve zevâli görse, kendine almaz ve külfet ve hizmet makamında nefsini unutmak, fakat ahz-ı ücret ve istifâde-i huzûzât makamında nefsini düşünmek, şiddetle iltizâm etmek, nefs-i emmârenin muktezâsıdır. Şu makamda tezkiyesi, tathîri, terbiyesi, şu hâlin aksidir. Yani nisyân-ı nefis içinde nisyân etmemek, yani huzûzât ve ihtirâsâtta unutmak ve mevtte ve hizmette düşünmek.
Üçüncü Hatvede: مَٓا اَصَابَكَ مِنْ حَسَنَةٍ فَمِنَ اللّٰهِ وَمَٓا اَصَابَكَ مِنْ سَيِّئَةٍ فَمِنْ نَفْسِكَ Dersini verdiği gibi, nefsin muktezâsı dâimâ iyiliği kendinden bilip fahır ve ucba girer. Bu hatvede nefsinde, yalnız kusuru ve naksı ve aczi ve fakrı görüp, bütün mehâsin ve kemâlâtını Fâtır-ı Zülcelâl tarafından ona ihsân edilmiş ni‘metler olduğunu anlayıp, fahır yerinde şükür ve temeddüh yerinde hamdetmektir. Şu mertebede tezkiyesi قَدْ اَفْلَحَ مَنْ زَكّٰيهَا sırrıyla şudur ki, kemâlini kemâlsizlikte, kudretini aczde, gınâsını fakrda bilmektir.
Dördüncü Hatvede: كُلُّ شَيْءٍ هَالِكٌ اِلَّا وَجْهَهُ dersini verdiği gibi; nefis kendini serbest ve müstakil ve bizzât mevcûd bilir. Ondan bir nevi‘ rubûbiyet da‘vâ eder. Ma‘bûduna karşı adâvetkârâne bir isyanı taşır. İşte gelecek şu hakîkati derk etmekle ondan kurtulur. Hakîkat şudur ki, her şey nefsinde ma‘nâ-yı ismiyle fânîdir, mefkūddur, hâdistir, ma‘dûmdur. Fakat ma‘nâ-yı harfiyle ve Sâni‘-i Zülcelâl’in esmâsına aynadârlık cihetiyle ve vazîfedârlık i‘tibâriyle şâhiddir, meşhûddur, vâciddir, mevcûddur.
SAYFA 88
Şu makamda tezkiyesi ve tathîri şudur ki, vücûdunda adem, ademinde vücûdu vardır. Yani kendini bilse, vücûd verse, kâinât kadar bir zulümât-ı adem içindedir. Yani vücûd-u şahsîsine güvenip, ....