Мәтін Ілияс Есенберлиннің Көшпенділер трилогиясы мен Әлихан Бөкейхановтың еңбектерінен алынды!
Бәрінізге Ассалаумалейкум
Екі жауырыны қақпақтай, екі білегі тоқпақтай, екі иығына екі адам мінетіндей еңсегей бойлы, қара күштің иесі, күллі қазақтың мақтанышы, аты аңызға айналған Қара Қыпшақ Қобыланды батыр жайлы сізге Білген Дұрыс!
1457-жылдың шіліңгір шілдесі. Ақжол би өлді. Әкесі Қотан жырау алты қанат ақ орданың ішін басына көтеріп, аңырап отыр.
-Қара Қыпшақ Қобыландыда нең бар еді құлыным,
Сексен асып, таянғанда тоқсанға,
Тұра алмастай үзілді ме жұлыным?!
деп қобыздың үнімен қосылған жоқтау тыңдар құлақтың сай сүйегін сырқыратты. Бұл жоқтаудың сөздері көңіл айтып келіп отырған Керей мен Жәнібекке де ауыр тиді. Жалпы Ақжол бидің қазасы күллі қазақты тітір еткізді.
Басының мылжа-мылжасы шығып, ақ кебінге оранып жатқан Ақжол бидің өліміне тікелей Қобыланды кінәлі.
Оқиға былай болған еді: Арғынның биі Ақжол мен Қыпшақтың батыры Қобыланды көптен бері бір-біріне деген өшігіп алған-ды. Бұл істің бітімі тек олар үшін-өлім еді. Бұл екеуінің арасына шоқ тастаған атаңа нәлет Әбілқайыр хан. Ол қазақтың азулы Арғын мен Қыпшағын бітістіргісі келмеді. Біріккен жағдайда Керей мен Жәнібектің көшіне басшы мен қосшы боларына күмән келтірмеді. Осылайша ертеден бас батыры болған аңғал Қобыландыны Ақжол биге айдап салды. Ел сыртында Ақжолдың 1-2 нөкерімен ғана оңаша жүргенін пайдаланып, қолындағы шоқпарын тұп-тура басына сілтеген Қобыланды тіл тартқызбай өлтірді.
Ел іші азан-қазан. Ашуға булыққан Керей мен Жәнібек , Әбілқайыр ханнан Қобыландының басын сұрады. Бірақ, Әбілқайыр бермеді. Қобыланды батыр 5000 шаңырағымен көшуге мәжбүр болып, Тарбағатай өңіріне босып кетті.
Осылай ай мен жыл өтті. Аңғалдығы мен алкеуделігінен опық жеген Қобыланды атажұртынан ажырады.
1465-66-жылы Қазақ хандығы қазығы қағылып, шаңырағы көтерілді. 1469-жылы Әбілқайыр хан ауыр қолмен аттанып, жас мемлекетті жөргегінде түн шықтырғысы келді. Алайда, жол үстінде бір аптадай төсек тартып жатып қалған Әбілқайыр хан 60 жасқа таяп қалған шағында қайтыс болды. Бұл оқиғадан кейін елдің бірлігі бүтінделе бастады. Елдің елдігін, ерлігін жырлаған көшпенділердің абызы Асан қайғы ендігі уақытта Қобыландыны елге қайтару қамына кірісті.
Ақыр соңында Қобыланды батыр қалың Қыпшақ халқымен келіп Қотан жыраудың алдынан өтіп, күллі Арғыннан кешірім сұрады. Атасының құнын кешкен қазақ, өз баласын өзегінен теппей ел бірлігі үшін рақымшылық жасады. Арғын мен Қыпшақ қазаны бірге қайнап, кеудесі бөлек жаны бір жұртқа айналды.
Қобыланды батыр Жәнібек хан тұсында қазақ әскерлерінің бас қолбасшысы болды.
Ол Бақтияр бастаған өзбек әскерінің төбесінен жай түсірді. Қазақты шауып алмақ болып аттанған өзбектерді бірнеше рет тойтарып, халыққа төнген қара бұлтты сейілтті. Осындай жорықтардың бірінде Әбілқайырдың кіші баласы Шайх Хайдар бастаған арнайы жасақ кеңес құрып отырған Жәнібек ханның үстінен түспекші болды. 500 ге жуық таңдаулы баскесерлерімен аттанған Шайх Хайдардың алдынан Қобыланды батыр, Жәнібектің баласы Қамбар батыр, Бұрындық сұлтандар күтіп алды. Қайшылап келіп соқпақшы болған өзбек әскерінің тас талқанын шығарды. Сол кезеңдерде Қобыландының жасы елуден асып, алпыстарға таяп қалған тұсы еді. Қайратынан қайтпаған кәрі қырандай Қобыланды өзбек әскерін қынадай қырды. Бүйрегі бүлкілдеп, еті қызған алпамсадай батыр, бас сауғалай қашқан өзбектердің соңынан қуа жөнелді. Ақырында серіктерінен алыстап кеткен Қобыландыны жазым етпекші боп, арыстанға жабылған қаншықтардай тарпа бас салды. Дес бермеген қара күш иесіне шамасы жетпейтінін білген баскесерлер арқан-жіптерін лақтырып жерге ұрып жықты. Әбден әлсіреп дымы құрыған Қобыланды батырды найзамен түйреп өлтірмекші болғанда, Саян батыр бастаған қазақ әскерлері тұтқиылдан тиіп, қорғап қалған болатын.
1511 жылы Қасым хан таққа келді. 1516-1517 жылдары Қазақ хандығының әскері үш жүз мыңды құрады. Қобыланды батыр осынау алып күштің тұтқасы болды. Осы уақытта Әмір Темірдің шөбересі Бабыр патша Дели сұлтандығын жаулап алмақ үшін Қасым ханнан көмек сұрайды. Қасым хан өтінішін қайтарған жоқ. Өйткені өзбек басшысы Мұхаммед Шайбанидың күшейіп кету қауіпі тұр еді.
Үнді сахарасына Қобыланды бастаған 20 мың қазақ жауынгері аттанды. Қазақ жауынгерлерін үнділердің алып пілі, парсылардың қара бура түйелері күтіп алды. Бұндай мақұлықтарды қазақтар бірінші рет көрсе де сес берген жоқ. Қайта қазақты көрген мақұлықтар иелеріне бағынбай үрке қашты.
Қобыланды құбыжық! Қобыланды алпамса! Қапсағай денелі Қобыланды! деген қорқынышты ұрандар қазақ жауынгерлерін алдыңғы шепке шығарды.
Азияның барысымыз деп жүрген үнділер, қазақтың көкжалдарының жемтігі болды.
Толығырақ Видеода...