Беріңізге Ассалаумағалейкум бүгін сіздерге Моңғол империясының Ұлы ханы,Юань империясының негізін қалаушы Шыңғыс ханның немересі Құбылай хан туралы айтатын боламыз. Ендеше кеттік
Шыңғыс хан империясының бесінші Ұлы ханы Құбылай және оның Қытайда негізін салған Юан әулеті туралы болмақ.
Құбылай 23 Қыркүйек 1215 жылы туылды. Әкесі Шыңғыс ханның төртінші ұлы Төле, шешесі Керей ханшайымы Сұрқақтани еді. Тұлғамыз Ұлы хан Мөңкенің інісі, Елхан мемлекетінің құрушысы Құлағудың ағасы болып табылады. Анасы Сұрқақтани Бегім Шыңғыс ханның кеңесіне сәйкес Құбылайды Таңғұт Буддисттің тәрбиесіне берді. Осы тәрбиесіне байланысты Құбылай кішкене кезінен Қытай мәдениетіне қызығып өсті. Тіпті ол солтүстік Қытайдағы ең ықпалды монах Хай Юнды Моңғолиядағы өз ордасына алдырды. Хай Юн 1243 жылы туылған Құбылайдың баласына Жынжиң деген ат қойды. Монахпен бірге еріп келген оның шәкірті Лю Биңжун кейіннен Құбылайдың кеңесшісіне айналды.
1227 жылы Шыңғыс хан қайтыс болғаннан кейін хан тағына Үгедей отырды.Үгедей 1235жылы құрылтай шақырып Батысқа жорық жасауды Жошының ұлы Батуға тапсырды.Алайда Шыңғыс ханның мұрагері Үгедейдің билігі ұзаққа бармады.1241жылы Ұлы хан арақтан қайтыс болды. Оның баласы Күйікке билік әкесі қайтыс болғаннан кейін 5 жылдан соң тиді.1248 жылы Күйік хан Бату ханға қарсы соғыс кезінде 2 күн ауырып қаза тапты.Осыны пайдаланған Төленің балалары билікті Үгедейдің ұрпақтарынан тартып алмақшы болды. Күйік дүние салған соң басталған 3 жылдық соғыстан кейін Жошы ұлысының билеушісі әрі сол кездің өзінде өзін жеке билеуші сезінетін Батудың көмегімен хан тағына Төленің баласы Мөңке отырды. Ағасы Мөңке Ұлы хан болып сайланғанда, Құбылайға Қытайдың билігі берілді. Осыған байланысты Құбылай ордасын солтүстік Қытайға көшірді. Ол қол астындағыларға әділ қарағаны үшін қытайлықтар оны қолдай бастады. 1253 жылы Құбылай Мөңкенің бұйрығымен Юннанды жаулауға шықты. Атақты Сүбетей ноянның баласы Үренқадаймен бірге Құбылай 1256 жылы бүкіл Юннанды бағындырды. Құбылай Қытайды билеп тұрғанда, Буддисттер мен Даоисттердің арасында жиі-жиі дау шығып тұратын еді. Құбылай осы дауды шешу үшін 1258 жылы үлкен жиын ұйымдастырып, қорытындысында Буддисттер жеңіске жетіп, Даоист ғибадатханалары Будда ғибадатханаларына айналдырылды.
1259 жылы Мөңке Құбылаймен бірге Қытайдың Сычуан мен Ухан аймақтарын жаулауға жорыққа шықты. Алайда жорық барысында Мөңке кенеттен ауырып қайтыс болды. Бірақ Құбылай Ұлы ханның өлімін жұртқа білдірмей жорықты жеңіспен аяқтады. 1260 жылы Төленің төртінші баласы Арық Бұға Моңғолияда Құрылтай ұйымдастырып, өзін Ұлы хан деп жариялады. Бірақ бұл шешіммен ағалары Құлағу мен Құбылай келіспеді. Құбылайдың хан сайлануын солтүстік Қытайдағы бүкіл нояндар мен Шыңғыс ұрпақтары қолдады. Осыған байланысты дәл сол 1260 жылы Құбылай да құрылтай ұйымдастырып, өзін Ұлы хан деп жариялады. Нәтижесінде Арық Бұғаның жақтастары мен Құбылайдың жақтастары бір-бірімен соғысуы керек болды. Үш жылға созылған соғыстың қорытындысында Құбылай үстем шығып, Шыңғыс хан империясының бесінші Ұлы ханы болып жарияланды.
Ұлы хан Құбылай іс жүзінде тек Қытай мен Моңғолияны ғана басқарса да, сөз жүзінде оның билігі Тынық Мұхитынан Қаратеңіз бен Жерорта теңізіне дейін, Сібірден Үндістанға дейін созылып жатыр еді. Ұлы хан Құбылай аталарының ісін жалғастырып, Қытайды жаулауды жалғастыра берді. Жиң қол астындағы Қытай жерлерін бағындырғаннан кейін Суң әулетінің қарамағындағы жерлерді Құбылай өзіне қаратты. Құбылай хан Лиау әулетінен кейін яғни Қарақытайлардан кейін Қытайды біріктірген алғашқы билеуші болды.
Құбылай Ұлы хан солтүстік Қытайда Яңдзы өзенінің жағасына өзінің астанасын салды. Оған түрікше «Ханбалық» яғни Хан қаласы деген ат берді. Уақыт өте келе қытайлар ол жерді «солтүстік астана» мағынасына келетін «Бейжиң» деп атап кетті. Басқаша айтқанда бүгінгі Қытайдың астанасының негізін Құбылай салды десек қателескен болмаймыз. Сол кезден бастап Ханбалық яки Бейжиң өнер мен білімнің ордасына айналды. Жалпы бүкіл Қытайдың бір орталыққа бағынуы барыс-келіс пен сауданың жалпы айтқанда Қытай экономикасының дамуына алып келді.
Қытайды жаулап болған соң Құбылай Кореяға жорық жасап, ол жерді өзіне қаратты. Оңтүстікке қарай Вьетнамға жорығы сәтсіз аяқталса да, кейіннен Құбылайдың ұрпақтары ол жерді толықтай жаулады. Бірақ та Құбылайдың Жапонияға жасаған екі жорығы да сәтсіздікпен аяқталды.
Қорыта айтқанда, Құбылай 18 ақпан 1294 жылы қайтыс болғанда, Қытайда Юан әулеті өз билігін орнықтырған еді. Құбылайдың ұрпақтары Қытайды тағы бір ғасыр биледі. Ақыр соңында Қытайға барған барлық моңғол түріктер қытайланып кетті. Бірақ олар бүгінгі Қытай мәдениетінің қалыптасуына өте қомақты үлес қосты. Бүгін Қытай мәдениеті деп біліп жүрген музыка, би, киім және әсіресе ел басқаруға қатысты көптеген құндылықтар сол көшпенді далалықтардың Қытайға апарған дүниелері еді.
СІЗ ҮШІН БІЛГЕН ДҰРЫС!