Li Şopa Dîroka XALTANÎYê
Belê gelek kes rabune xwe wek dîroknas didin nasandin,ji girê miraza bigre heya cim cimî siltan dizanin,li mixabin dem bûyer û mesele dibe XALTANÎ,mixabin û sed carî mixabin dudo gotina nizanin binin ziman,an ji naxwazin,me li gelek derîyada,dema me qala XALTANÎYê û pirsa XALTANÎYê kir,bê bersîv em man, an hinkesa xwe li nezanî danî,an ji hinkesa hin gotinê klasîk û ne rast anin ziman,hin kesê dizanin ji heya îro ji bêdegin.
Dîroka Xaltanîyê û dîroka mala Mîrza Beg, egîtî û lehengîya Mîrza Beg û mala Mîrza Beg ,bi hezarê salane,qasî mala Mîrza Beg,tukesî hewqas ev axa pîroz neparastîye,li dîsa mixabin qaşo dîrok û çirok zanin îro ketine piştbirki,jibo hin lehengê heyalî û xainê axa XALTANÎYê û Êzdîtîyê.
Em ne li himberî hin kes û qaşo navdarene,li mala Mîrza Beg ji Îdrîsê Bidlîsî bigre heya mala Bedîrxana û gelekê ku me navê wan negot,wek yek meferê mala Mîrza Beg jibo vî gelî û jibo vê axê li berxwenedan.
Mala Mîrza Beg bi hezarê salan axa Mezopotamya an ji Xaltanî û Êzdahî parastin,li mixabin û sedcari mixabin,dîsa jibo berjewendîyê hinkesa,dîsa dixwazin dîrok û Xwedîyê dîrokê ji nedîtîve bên,êdî ew dem cu,sed tv we hebin bi seden,nivîskarê weyî pere hebin hebin,hûn bi ser nakevin.
Êdî destê nivşê nû digehîje arjîvê dinyayê û taybetî arşîvên Dewlata Osmanîya û ev arşiv ne li gorî çavê hin dîroknasa li dîroka Xaltanîyê û Êzdîtîyê dinêrin,li bendê bin bi ji arşîvê veşartî emê dîroka qedîm bi we bidin nasandin,fermo ev serpêhatî dema berê min nivîsandî bu,ji zar gotinê Siloyê Simo,ku wan zargotina,rastîya lehengîya mala Mîrza Beg tîne ziman,Mîr Elî Kurê Tem,Mîr Tem ji kurê Mîrza Bege e,fermo bi kurtasî ev serpêhatî.
Serpêhatîyek ji lehengê Welatê Xaltan ji deşta Bişêrîyê,(Qubinê)
Elî ê Tem an jî Elîyê Temo ( zayin. 1790? li Xaltan niqîba - mirin. 1860? li Cizîrê)
Dibê Ûso ê Xelo ji civata xwere bibêje gelo kesî xweş mêr û şervanekî wek min bihîstîye,kes deng nake careke din bi dengekî bilin bang dike dibê kî ji we bihistîye ku şervanekî wek min heye,cara sêsêya,yekî fila ku mivane dibê min bihistîye,jê dipirse dibê kîye?ê fila dibê Elî Teme û li bişêrîyê li awiskê dimine.
Ûso ê Xelo dibê vî bigrin û bavê jin zindanê,heya ez vegerim hûn vî bernedin ger wek min ne êgid be ezê serî wî jêkim û gelek sûware bi xwere dibe berê xwe dide awîskê ka ev Elî ê Tem kîye?.
Dema dikevê rê, çê?li pêşîya wan be bi xwere dibin,gund li ser gunda talan dikin û didin pêşîya xwe berê talan ketîye awîskê,ber çem û ber çem dicin,dengê xume xumê û qêrîna wan digehîje awîskê,dîya Elî derdikeve serê gir û li gelî dinêre ji toz û dûmanê çem xûya nake,qêrîn,gazî û heware,talanekî giran bi ser awîskê ve tê.
Wê dema Elî bi xulamê xwe ve li gola sendelê ne,Elî ji xulamê xwere dibê tu hespa mine barin zînê wê bavêje ser piştê,xulam zînê hespê davêje ser pişta wê û Elî li hespa xwe barin,sûwar dibe û berê xwe dide pêşîya talan û dice ba wan û dibê ez dixwazim hûn vî talanî bidin xatirê min û berdin.
Ûso ê Xelo dibê tu kîyî? Em vî talanî bidin xatirê te Elî dibê ez Elî ê Temim,hingê Ûso ê Xelo dibê jixwe min ji bo te hewqas talan da pêşîya xwe min got ku mêr be ê were bi vî talanî ve,Ûso dibê talan berdin ez hatime cenga Elî ê Tem.
Bi hevre dikevine cengê û şer,yek ji wî yek ji wî dengê şûr û mertalê wan heya qêre dice,toz û dûman bi ser wan ketîye lê Elî yek rimekê li singa Ûso dide,û dixine erdê,bi destekî sivik wî ji erdê hiltine û davêje pêşîya xwe û bi teleba hespê dice awîskê dibê rimê ji singa wî nekişînin,heya hekim were,ger hûn bi kişînin wê bimire.
Hekîm tine serê û bîtirî çil roja birîna wî derman dike û dema sax dibe ji Ûso ê Xelo re dibê here tu azadî oxur be ji tere,hingê Ûso ê Xelo dizîvire mala xwe û dibê ê file ji zindanê derxinin,camêr rast gotîye,û ê file perû dike,dibê raste Elî ê Tem bi qasî mêratîya xwe hewqas jî merde,ez çil roj bûm mivanê wî Elî li himberî zalima şûr û mertale,bi qasî çiyayê mereto(meleto) sitare,ji jar û belengazare rêber û mefere çira welatê xalta mîrê êzdîxane min bejna xwe li ber tewand…
ku.wikipedia.org/.../Mala_M%C....
#Xalti #malamiro #ezdi #xalta