Who is Mausi Maa of Lord Jagannath?
Dr. Ashutosh Prasad Mishra |
Dhama Madhuri 32 |
Odisha 365
Mausi Maa 3
Mausima Temple Puri
-----
Ardhashosini is called Mausima (the mother’s sister) of Lord Jagannath. Mausima is a combination of two words, Mausi and Maa.
---------
ll ମାଉସୀ ମା - ଅର୍ଦ୍ଧାଶନୀ ବା ଅର୍ଦ୍ଧଶୋଷଣୀ ଦେବୀ ll
ମାଉସୀ ମା’ କିଏ ଓ ଏହାଙ୍କର ଏପରି ନାମକରଣର ତାତ୍ପର୍ଯ୍ୟ କ’ଣ ବୋଲି ମନରେ ସ୍ଵତଃ ପ୍ରଶ୍ନ ଉଠେ ! ଲୋକ କଥାରେ ରାଜ୍ୟ ତଥ୍ୟ ଅନ୍ୟପ୍ରାନ୍ତରୁ ଆସୁଥିବା ଶ୍ରଦ୍ଧାଳୁ ଜଗନ୍ନାଥ ପ୍ରେମୀ ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ଶ୍ରୀଗୁଣ୍ଡିଚା ଘରକୁ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ମାଉସୀ ଘର ବୋଲି ଧାରଣା ରଖିଥାନ୍ତି। ଏବେ ବି ଏହାକୁ ନେଇ ବାହାରୁ ଆସୁଥିବା ଭକ୍ତଙ୍କ ଭିତରେ ଦ୍ବନ୍ଦ୍ବ ରହିଥାଏ। ବିଶେଷ କରି ବଙ୍ଗୀୟ ପର୍ଯ୍ୟଟକମ‌ାନେ ଗୁଣ୍ଡିଚା ଘରକୁ ‘ମାସୀର ବାଡି’ ବୋଲି କହିଥା’ନ୍ତି। ତେବେ ବଡଦାଣ୍ଡ ମଧ୍ୟ ଭାଗରେ ମାଉସୀ ମା ମନ୍ଦିର ରହିଛି। ସମୁଦ୍ରର ପ୍ରଳୟ କାଳରେ ଶୋଷଣ କରି ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ରକୁ ରକ୍ଷା କରିଥିବା ଅର୍ଦ୍ଧାସନୀ ବା ଅର୍ଦ୍ଧଶୋଷଣୀ ମାଉସୀ ମା ମନ୍ଦିରରେ ପୂଜା ପାଇଥାନ୍ତି।
ପୁରୀ ବଡଦାଣ୍ଡର ବଳଗଣ୍ଡି ଛକ ନିକଟରେ ଥିବା ମାଉସୀ ମା’ ମନ୍ଦିରରେ ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ରଥ ରହିଥାଏ।
ଏଠାରେ ପୋଡ ପିଠା ଭୋଗ ଲାଗି ହୋଇଥାଏ।
ଏକ ପ୍ରସଙ୍ଗରୁ ଜଣାଯାଏ ଯେ ମହାପ୍ରଳୟ କାଳରେ ପୁରୁଷୋତ୍ତମ କ୍ଷେତ୍ରସ୍ଥ ରୋହିଣୀକୁଣ୍ଡରୁ କାରଣୋଦକ ନିଃସୃତ ହୋଇ ମହାପ୍ରଳୟ ଘଟାଇବା ପରେ ପୁଣି ସେହି କୁଣ୍ଡରେ ଲୀନ ହୋଇଯାଇଥାଏ ।
ଏହି ଜଳପ୍ରଳୟ ଯୁଗାବର୍ତ୍ତନ କାଳରେ ଘଟିଥାଏ । ଥରେ ପ୍ରଳୟ ପରେ ସେ ଜଳ କୁଣ୍ଡ ମଧ୍ୟରେ ଲୀନ ହେଲା ନାହିଁ ତହୁଁ ମା’ ଲକ୍ଷ୍ମୀ ବିଷ୍ଣୁପ୍ରିୟା, ସକଳଲୋକ ଜନନୀ ଯୋଗମାୟା ସୁଭଦ୍ରିକାଙ୍କ ନିକଟରେ ଏ ଘଟଣା ବ୍ୟକ୍ତ କରନ୍ତେ ଯୋଗମାୟା ସ୍ବ-ଗାତ୍ରରୁ ଏକ ଶକ୍ତି ଜାତକରି ପ୍ରଳୟଜଳକୁ ଶୋଷଣ ପ୍ରକ୍ରିୟା ମାଧ୍ୟମରେ ନିଃଶେଷ କରିବା ପାଇଁ ଆଦେଶ ଦେଲେ । ସୃଷ୍ଟିଦେବୀ ଚଳୁକଲାପରି ପ୍ରଳୟଜଳକୁ ଶୋଷଣ କରିଦେବାରୁ କ୍ଷେତ୍ର ରକ୍ଷା ହେଲା । କ୍ଷେତ୍ର ରକ୍ଷା ହେବା ସଂଗେ ସଂଗେ କ୍ଷେତ୍ରବାସୀମାନେ ଆଶ୍ବସ୍ତ ଅନୁଭବ କଲେ । ଏହି ଦେବୀ, କ୍ଷେତ୍ରର ଆରାଧ୍ୱକା ଶକ୍ତି ମଧ୍ୟରେ ଅନ୍ୟତମା । ‘ଇନ୍ଦ୍ର ନୀଳମଣି ପୁରାଣ’ରେ ରୋହିଣୀକୁଣ୍ଡ ପ୍ରଶସ୍ତିରେ କୁହାଯାଇଛି.....
‘ଯୋଗମାୟାଙ୍ଗ ସମ୍ଭୂତାଂ ପ୍ରଳୟୋଦକ
ଶୋଷିଣୀ ଅର୍ଦ୍ଧାଶନୀ ମହାଦେବୀ
କ୍ଷେତ୍ର ରକ୍ଷା ବିଧାୟିନୀ ।’
ପୋଡ଼ ପିଠା ଖୁଆଇବାର ରହସ୍ୟ :-
ଦାରୁ ରୂପୀ ପ୍ରଭୁ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କର ଲୀଳା ବିଚିତ୍ର।ଦାରୁଦେବତାଙ୍କର ଅନେକ ଆଚରଣ ମଣିଷ ପରି। ଯେମିତି ନାନା ଦିନେ ନାନା ଖାଦ୍ୟ ସାମଗ୍ରୀ ଖାଇବାରେ ମଣିଷର ଆଗ୍ରହ , ସେହିପରି ପ୍ରଭୁ ଜଗନ୍ନାଥ ଙ୍କର ପୋଡପିଠା ଖାଇବାରେ ଆଗ୍ରହ। ସେଥିପାଇଁ ମାଉସୀ ମା'ଙ୍କର ଶ୍ରଦ୍ଧାର ନିଦର୍ଶନ ସ୍ବରୂପ ପୋଡପିଠା ଭୋଗ ଲାଗେ। ଦାରୁ ମୂର୍ତ୍ତି ଚତୁଷ୍ଟୟ ଶ୍ରୀଗୁଣ୍ଡିଚା ଯାତ୍ରା ନିମନ୍ତେ ରଥରେ ଆସି ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରରୁ ଆଡ଼ପ ମଣ୍ଡପକୁ ଯାତ୍ରା କରିଥାନ୍ତି। ବାହୁଡ଼ାଯାତ୍ରା ଦିନ ତିନୋଟି ବାହୁଡା଼ ରଥ ଏହି ମାଉସୀ ମା' ମନ୍ଦିର ସମ୍ମୁଖରେ ପହଞ୍ଚିବା ପରେ ପରମ୍ପରା ଅନୁଯାୟୀ ମନ୍ଦିର ତରଫରୁ ପୋଡ଼-ପିଠା ଭୋଗ ହୋଇଥାଏ। ପୁରାଣରୁ ଜଣାଯାଏ - ପ୍ରଭୁ ଶ୍ରୀରାମଚନ୍ଦ୍ର ବନବାସ ଯିବା ସମୟରେ କାକୀ ମା' କୈକେୟୀଙ୍କୁ କହିଥିଲେ- 'ତୁମର ମୋର ସମ୍ପର୍କ ଜନ୍ମଜନ୍ମାନ୍ତର ରହିବ। ତ୍ରେତୟା ଯୁଗ ଅବସାନ ପରେ ଆସିବ ଦ୍ଵାପର ଯୁଗ। ସେଥିରେ ମଧ୍ୟ ତୁମେ ଏକ ବଳିଷ୍ଠ ଭୂମିକାରେ ଅବତୀର୍ଣ୍ଣ ହେବ। ତୁମେ ହେବ ଯଶୋମତୀ,ଆଉ ମୁଁ ହେବି ନଟନାଗର ଲବଣୀଚୋର କାହ୍ନା। ତା'ପରେ ଆସିବ କଳିଯୁଗ- ସେଥିରେ ମୁଁ ହେବି ଓଁକାର ଦାରୁବ୍ରହ୍ମ ଜଗନ୍ନାଥ,ଆଉ ତୁମେ ହେବ ମୋ ମାଉସୀ ମାଆ। ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ରର ବଡ଼ଦାଣ୍ଡରେ ତୁମେ ଅବସ୍ଥାପିତ ହେବ।ଘୋଷଯାତ୍ରାଦିନ ବଡ଼ଦାଣ୍ଡରେ ମୋ ନନ୍ଦିଘୋଷ ରଥ ଗଡିଯିବାବେଳେ ତୁମ ହାତ ପ୍ରସ୍ତୁତ ପୋଡ଼ପିଠା ଖାଇବା ପାଇଁ ମୁଁ ଅଟକିଯିବି।
ବିଶ୍ବାସରେ ଏବେ ବି ଅର୍ଦ୍ଧାସନୀ ମାଉସୀ ମା ମନ୍ଦିରରେ ପୂଜା ପାଉଛନ୍ତୀ।ଦଇତାପଡା ସାହି ପାର୍ଶ୍ବରେ ଏହି ମନ୍ଦିର ରହିଛି। ଏହି ମନ୍ଦିର କେଶରୀ ବଂଶର ରାଜାଙ୍କ ସମୟରେ ନିର୍ମାଣ କରାଯାଇଥିଲା। ମନ୍ଦିରରେ ମାଉସୀ ମା’ଙ୍କର କୃଷ୍ଣପ୍ରସ୍ତର ନିର୍ମିତ ଦ୍ବିଭୂଜା ରମଣୀୟ ବିଗ୍ରହ ରହିଛି। ବିଗ୍ରହଙ୍କ ଦୁଇ ପାର୍ଶ୍ବରେ ପାର୍ଶ୍ବଦେବୀ ରହିଛନ୍ତି। ମୂର୍ତ୍ତିର କଟିଦେଶରୁ ଆଛାଦିତ କରି ଏଠାରେ ଦେବୀ ସୁଭଦ୍ରାଙ୍କ ମୁଖାଟିଏ ଛାପି ଦିଆଯାଇଛି। ମନ୍ଦିରର ଜଗମୋହନରେ ମହାଲକ୍ଷ୍ମୀ, ହନୁମାନ, ନୃସିଂହ, ରାଧାକୃଷ୍ଣ, ରାମାଭିଷେକ, ପଞ୍ଚମୁଖୀ ହନୁମାନ, କାଳୀ, ଦୁର୍ଗା, ଦଶଅବତାର, ଗଣେଣ, ଦଶମହାବିଦ୍ୟା, ଶିବପାର୍ବତୀ ଓ ନବଗ୍ରହ ଆଦି ଦେବାଦେବୀଙ୍କ ଚିତ୍ରପ୍ରତିମା ପୂଜା ପାଉଛନ୍ତି। ପ୍ରତିଦିନ ଭୋରରୁ ମା’ଙ୍କ ଦ୍ବାରଫିଟା ଯାଇ ସ୍ନାନ, ବେଶ କରାଯିବା ସହିତ ସକାଳ ଓ ସନ୍ଧ୍ୟାରେ ବାଳଭୋଗ କରାଯାଏ। ଏହି ଦେବୀ ବନଦୁର୍ଗା ମନ୍ତ୍ର‌ରେ ପୂଜା ପାଇଥାନ୍ତି। ପବିତ୍ର ନୃସିଂହ ଚତୁର୍ଦ୍ଦଶୀ ଦିନ ମା’ଙ୍କ ଜଳାଶାୟୀ ଉତ୍ସବ ମହାସମାରୋହରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥାଏ। ପ୍ରଚଣ୍ଡ ରୌଦ୍ରତାପରୁ ମା’ଙ୍କୁ ଶୀତଳ ରଖିବା ପାଇଁ ପ୍ରତିବର୍ଷ ଏହି ତିଥିରେ ମା’ଙ୍କ ଜଳାଭିଷେକ ହୋଇଥାଏ।
ପୋଡ଼ପିଠା ପ୍ରସ୍ତୁତି :-
ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ପୋଡ଼ପିଠା ପ୍ରସ୍ତୁତି ଶୈଳୀ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର। ଏଥିପାଇଁ ମାଉସୀ ମା’ଙ୍କ ସେବକମାନେ ହବିଷାନ୍ନ ପାଳିଥାନ୍ତି। ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ପୋଡ଼ପିଠା ପାଇଁ ହେରାପଞ୍ଚମୀ ଦିନ ଚୁଲି ଅନୁକୂଳ ହୋଇଥାଏ। ପୋଡ଼ପିଠା ପାଇଁଛେନା, ଗହମ ଅଟା, ଭଲ ଘିଅ, ଚିନି, ବାଦାମ, ଖିସିମିସି, ଅଳେଇଚ, ଲବଙ୍ଗ ପ୍ରଭୃତି ବିଭିନ୍ନ ଦ୍ରବ୍ୟରେ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୁଏ। ଇଟାରେ ତିଆରି ଚୁଲିରେ ଏକ ପାଣିହାଣ୍ଡି ବସାଯାଇ ଗରମ କରାଯାଏ। ଏ ସମସ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ଏକତ୍ର କରି ଏକ ମାଟିତାଡରେ ରଖି ତାହା ଉପରେ ଢାଙ୍କୁଣି ଘୋଡ଼ାଯାଏ। ମହାପ୍ରଭୁ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ଯେହେତୁ ପୋଡ଼ା ଦ୍ରବ୍ୟ ଖାଆନ୍ତି ନାହିଁ ସେଥିଲାଗି ତାଡରେ ପୂର୍ବରୁ ଥିବା ପାଣିର ବାଷ୍ପରେ ଏହା ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଶିଝିଥାଏ। ବାଷ୍ପୀକରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଏହାକୁ ସିଝିବାକୁ ଦିଆଯାଏ। ମିଶ୍ରଣ ପ୍ରାୟ ୮ ଘଣ୍ଟା ଚୁଲିରେ ବସି ସିଝି ସାରିବା ପରେ ଏହାକୁ ଥଣ୍ଡା କରାଯାଇ ଖଣ୍ଡ ଖଣ୍ଡ କରି କଟାଯାଇ ଶୁଦ୍ଧ ଘିଅରେ ଛଣାଯାଏ।ପରେ ଏହାକୁ ମାଟି ହାଣ୍ଡିରେ ରଖାଯାଇ ତିନି ରଥ ନିକଟକୁ ଭୋଗ ହେବାକୁ ଯାଏ। ବାହୁଡ଼ା ଦିନ ତିନି ରଥ ମାଉସୀ ମା'ଙ୍କ ମନ୍ଦିର ନିକଟରେ ପହଞ୍ଚିବା ପରେ ପୂଜାପଣ୍ଡା ସାମନ୍ତ ଆସି ମା'ଙ୍କ ପାଖରେ ଭୋଗ କରିବା ପରେ ରଥାରୂଢ଼ ଠାକୁରଙ୍କୁ ସମର୍ପଣ କରିଥାନ୍ତି। ଏହାକୁ 'ସର୍ପମଣୋହୀ ଭୋଗ' କୁହାଯାଇଥାଏ। ଏ‌ହାଦୀର୍ଘ ୧୫ ଦିନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସଜ ରହିଥାଏ।
---------
#Mausima
#drashutoshprasadmishra
#Rathayatra
#Bahuda
#jagannathmahima
#odisha365
#dhamamadhuri