Święty Piłat? Prawda historyczna i tradycje apokryficzne o prefekcie Judei

Рет қаралды 10,765

Күн бұрын

Doceń naszą pracę i postaw nam kawę! buycoffee.to/podcasthistorykow
Poncjusz Piłat znany z przekazów autorów antycznych, takich jak Józef Flawiusz lub Filon z Aleksandrii, jako rzymski namiestnik Judei, podobno nie liczył się zbytnio z wolą żydowskich poddanych i wykazywał tendencję do bardzo konfrontacyjnych działań. Z kolei jego popularny wizerunek wiąże się ewangeliczną tradycją, że to właśnie on odpowiedzialny był za skazanie Jezusa na śmierć. Mało kto jednak wie, że w późniejszej literaturze apokryficznej przedstawiano go w dużo barwniejszym i lepszym świetle, a w pewnych nurtach tradycji czczony był wręcz jako święty.
Co znajdziesz w odcinku?
00:00 Wstęp
00:30 Piłat - prefekt czy prokurator?
04:48 Jaką władzę sprawował prefekt?
07:28 Historyczny Piłat jako prefekt Judei
14:13 Rola Piłata w procesie Jezusa
16:45 Czarna legenda Piłata w części tradycji apokryficznej
20:05 Idealizacja postaci Piłata w innych apokryfach
25:28 Piłat jako święty i męczennik
29:50 Żona Piłata i inne kwestie
35:23 Postać Piłata w polemice antychrześcijańskiej
38:54 Podsumowanie i zakończenie
Autorzy Podcastu:
Sławomir Poloczek, historyk starożytności (doktorat na Wydziale Historii UW), specjalizujący się w badaniach nad dziejami religii hebrajskiej, wczesnym chrześcijaństwem i relacjami obu wobec "pogańskich" kultur ościennych. Publikacje naukowe: uw.academia.edu/S%C5%82awomir...
Piotr Łapiński, historyk niepraktykujący, pasjonat historii i dobrych opowieści.
Podstawowe źródła:
Apokryfy Nowego Testamentu, t. I/2, Ewangelie apokryficzne, red. M. Starowieyski, Kraków 2006, s. 624-752 (polski przekład „Ewangelii Nikodema” i innych utworów z tzw. Cyklu Piłata)
Józef Flawiusz, Dawne dzieje Izraela, t. 1-2, tłum. Z. Kubiak, J. Radożycki, Warszawa 1997
Euzebiusz z Cezarei, Historia kościelna. O męczennikach palestyńskich, tłum. A. Lisiecki, Poznań 1924 (repr. Kraków 1993)
Philo, t. 10, Embassy to Gaius, tłum., oprac. F.H. Colson seria: Loeb Classical Library, Cambride MA-London 1991 (repr. 2004)
Podstawowa bibliografia w języku polskim (wybór):
S. Poloczek, Święty Piłat. Legendarne losy rzymskiego namiestnika, Mówią wieki 3 (2010), s. 10-13
J. Gnilka, Jezus z Nazaretu. Orędzie i dzieje, tłum. J. Zychowicz, Kraków 1997
J. Ciecieląg, „Organizacja Judei jako prowincji rzymskiej”, (w:) Słowo Twoje jest Prawdą : księga pamiątkowa dla Księdza Profesora Stanisława Mędali CM w 65. rocznicę urodzin Warszawa 2000, s. 81-91
J. Ciecieląg, Polityczne dziedzictwo Heroda Wielkiego: Palestyna w epoce rzymsko-herodiańskiej, Kraków 2002
J. Ciecieląg, Poncjusz Piłat, prefekt Judei, Kraków-Mogilany 2003
G. Vermes, Kto był kim w czasach Jezusa, tłum. K. Bażyńska-Chojnacka, P. Chojnacki, Warszawa 2006
Papias, „Poncjusz Piłat - spór o historyczną postać”, 2019 blog Testimonia, online: testimonia.pl/poncjusz-pilat-...
Podstawowa bibliografia zagraniczna (wybór):
W. Creizenach, Legenden und Sagen von Pilatus, Beiträge zur Geschichte der deutschen Sprache und Literatur I, 1874
P.L. Meier, „The Fate of Pontius Pilate”, Hermes 99/3 (1971), s. 362-371
H.K. Bond, „The Coins of Pontius Pilate: Part of an Attempt to Provoke the People or to Integrate them into the Empire?”. Journal for the Study of Judaism in the Persian, Hellenistic, and Roman Period. 27/3 (1996), s. 241-262
H.K. Bond, Pontius Pilate in History and Interpretation, Cambridge 1998
T. Grüll, „The Legendary Fate of Pontius Pilate”, Classica et Mediaevalia 61 (2010), s. 151-176
H.I. MacAdam, „Quod scripsi, scripsi: Pontius Pilatus Redivivus”, The Polish Journal of Biblical Research. 17/1-2 (2017), s. 129-140.
P. F. Burke, Paul, „Saint Pilate and the Conversion of Tiberius”, (w:) In English, Mary C.; Fratantuono, Lee (eds.). Pushing the boundaries of Historia, red. M. English, L. Fratantuono, London-New York 2018, s. 264-268
Tagi: starożytność, antyk, późny antyk, średniowiecze, Poncjusz Piłat, Tyberiusz, Kaligula, Jezus, Nowy Testament, Biblia, apokryfy, hagiografia, folklor, święty Piłat, legendarny Piłat, ukrzyżowanie, proces Jezusa, Herod Wielki, Herod Agryppa, prefekt, Judea, Palestyna, Izrael, dynastia herodiańska, Rzym, Cesarstwo Rzymskie, prowincje rzymskie, Józef Flawiusz, Filon z Aleksandrii, Tertulian, Euzebiusz z Cezarei, Ewangelia Nikodema, Cykl Piłata, Kościół etiopski, Kościół koptyjski, Złota Legenda, de Voragine

Пікірлер: 91

@timeless5486 Ай бұрын

Za niesamowity podkast❤

@ormtostesson6391 Ай бұрын

Wielce Szanowni Panowie Historycy! Zakochałem się w Panów podkaście! Wy już wiecie o tym, bowiem pisałem to wcześniej. Ale piszę po raz kolejny, a choćby dla zasięgów! 😊😊😊 Jakże chętnie bym z takimi ludźmi, z taką wiedzą i erudycją posiedział przy chochli rumu dla każdego... Jesteście WSPANIALI! Czekam na kolejne odcinki! A teraz posłucham sobie jeszcze raz o... TERAFIM! A potem ponownie powyższy odcinek. 😊😊😊

@muzamagika1934 Ай бұрын

Bardzo ciekawy podcast. Dziękuję.

@bajmajself233 Ай бұрын

Uwielbiam...

@6455953 12 күн бұрын

Uwielbiam ten kanał. Jest taki ekscytująco historyczny. Pana Poloczka nawet czytam

@janpawulon6212 Ай бұрын

Super odcinek

@timeless5486 Ай бұрын

Łapka w ciemno

@albertwerens1034 Ай бұрын

Znakomity materiał.

@remigiuszchorazyczewski7262 5 күн бұрын

POZDROWIENIA Z LEGNICY

@dawidpawelec3428 Ай бұрын

Niezwykle interesujące są motywy ikonograficzne występujące na monetach (prutahach) Piłata. Co ciekawe monety takie można kupić wraz z dożywotnią gwarancją autentyczności NGC. Są to mianowicie trzy kłosy żyta i simpulum (na monetach pierwszego typu) oraz lituus i wieniec (na monetach drugiego typu). Cóż jest tu szczególnie ciekawego? Rewersy monet Poncjusza Piłata nie budzą emocji. Przedstawiają one kłosy żyta i wieniec. Są to motywy znane już w mennictwie żydowskim. Awersy natomiast, na których widnieją simpulum i lituus wywołują wielkie kontrowersje. Simpulum i lituus są to bowiem przedmioty związane z religią etrusko-rzymską, zupełnie obce kulturze żydów. (simpulum: naczynie wykorzystywane przez rzymskich kapłanów podczas składania ofiar ze zwierząt; lituus: laska używana przez rzymskich kapłanów - augurów). W jakim celu Piłat kazał umieścić rysunek tych przedmiotów na monetach? Istnieje oczywiście kilka teorii, które starają się to wyjaśnić. Najbardziej popularne, mówiące, że Piłat był prowokatorem albo ignorantem nie są zbyt przekonywujące.

@ZdzichaJedziesz Ай бұрын

Piłat podchodził z Płońska. Ja w to wierzę 😄 W Credo mówimy wyraźnie: Umęczon pod płońskim Piłatem 😄 Nasi starożytni Polacy są w Ewangelii!!! 💪😄🤘

@robertjakubczak9437 Ай бұрын

Umęczon chyba z przepicia 🤣🤣🤣

@dominikkurek1155 Ай бұрын

Nie wiem, czy mieszkańcy Płońska byliby dumni z takiego ziomka

@ZdzichaJedziesz Ай бұрын

@@dominikkurek1155 ja bym to raczej uważał to za darmową reklamę miasta 😄

@andrzejblackhowk4075 Ай бұрын

Może i tak ale historycy twierdzą że Piłat miał na imię Poncjusz i stąd te słowa w Credo, alee nie wykluczone że naprawdę nazywał się Płoncjusz bo pochodził z Płońska lub bardziej prawdopodobne że Płocjusz a to dlatego że pochodził z Płocka. U mnie lokalna tradycja twierdzi że nazywał się Puławiusz.

@ZdzichaJedziesz Ай бұрын

@@andrzejblackhowk4075 Macie niepotrzebne kompleksy na punkcie Płońska. Poza tym zapraszam do Płońska to się przekonasz 😄

@DonVitoz88 Ай бұрын

👍

@paweberd4208 Ай бұрын

🤜🤛

@calvincoolidge5943 Ай бұрын

Dlaczego nie zamieszczacie juz podcastow na spotify?

@waclawzacharko8352 13 күн бұрын

W podkaście brak oceny wiarygodnosci źródeł, wszystkie traktowane są jednakowo.

@6455953 12 күн бұрын

kiedy wznowienie Pogańskie zmartwychwstania ?? nigdzie nie mogę dostać tej książki. Płacę grubymi szeklami

@AntoniMelcher-oh6ol Ай бұрын

Prawdą jest to co pisze w Nowym Testamencie.

@panpunkt5185 Ай бұрын

Topić gorszycieli jak Jezus przykazał!

@AntoniMelcher-oh6ol Ай бұрын

@@panpunkt5185A gdzie jest to opisane,że tak Jezus powiedział?

@panpunkt5185 Ай бұрын

@@AntoniMelcher-oh6ol W ewangelii. "6 Lecz kto by się stał powodem grzechu dla jednego z tych małych, którzy wierzą we Mnie, temu byłoby lepiej kamień młyński zawiesić u szyi i utopić go w głębi morza." Z Mateusza. Z Marka: "42 Kto by się stał powodem grzechu dla jednego z tych małych, którzy wierzą12, temu byłoby lepiej uwiązać kamień młyński u szyi i wrzucić go w morze." Łukasz: "1 Rzekł znowu do swoich uczniów: «Niepodobna, żeby nie przyszły zgorszenia; lecz biada temu, przez którego przychodzą. 2 Byłoby lepiej dla niego, gdyby kamień młyński zawieszono mu u szyi i wrzucono go w morze, niż żeby miał być powodem grzechu jednego z tych małych. Uważajcie na siebie!" Czego nie rozumiesz?

@waclawzacharko8352 13 күн бұрын

@@panpunkt5185To Ty nie rozumiesz. " lepiej bylo by dla niego" nie znaczy, że należy go utopić. Czytaj ze zrozumirniem.

@panpunkt5185 13 күн бұрын

@@waclawzacharko8352 więc obserwujesz "live" że jest coraz gorzej. Skoro nie zastrzasza się patologii to ona się rozzuchwala. to logiczne.

@frankiewally1891 Ай бұрын

Dzieki za te rewelacje!

@jacekpachucki9246 Ай бұрын

Ann Wroe: ,,Poncjusz Pilat,,

@dawidpawelec3428 Ай бұрын

*Herod Antypas a nie Herod Agryppa

@maksymdobry3368 Ай бұрын

Wierchuszka żydowską widziała podobno że Jezus uzdrawia, wskrzesza i czyni cuda a mimo to postanowili go zgładzić bo mu zazdrościli i byli zawistni. Żadnego z nich nie przekonało że martwi wstają z grobów? Dziwne

@frankiewally1891 Ай бұрын

a moze te nieboszczyki jednak spokojnie sobie w grobach lezeli...i nikt ich nie widzial spacerujacych trupow.

@panpunkt5185 Ай бұрын

Ich prorocy z ST też nie przekonywali. Czyż nie?

@panpunkt5185 Ай бұрын

Ale najlepszy cyrk to spuszczenie do kibla (wiem że wtedy nie było) kultu ofiar krwawych przez Jeremiasza. Jr 7; 21 prównaj z np Kpł 7 Słitaśne!

@waclawzacharko8352 13 күн бұрын

Tu nie chodzło o zazdrość. Faryzeusze oskarżali Jezusa o to ,że głosił, ze jest synem Boga i dlatego winievn jest śmierci. Według nich to było bluźnierstwo .😊

@panpunkt5185 13 күн бұрын

@@waclawzacharko8352 W sensie że ich wizja Boga to Bóg impotent nie mogący mieć syna? To tak jak kościół robi impotenta z Józefa bredząc o wiecznym dziewictwie małżonki Józefa - Maryi. I dzewica a on oblubieniec - wszystko w jednym zdaniu. Dom wariatów.

@marekadamski9211 Ай бұрын

Dlaczego Piłat nic nie wiedział o cudach Jezusa albo o Jego triumfalnym wjeździe do Jeruzalem ? Cabaczek z Cordoby

@Trismegistos7 Ай бұрын

Bo żadnych cudów nie było? 😅

@ZdzichaJedziesz Ай бұрын

Pewnie był głuchy jak Bethowen 😄

@DonVitoz88 Ай бұрын

Nie uczęszczał na niedzielną mszę i nie mógł usłyszeć od księdza jak było

@Aye-Aye136 Ай бұрын

@@DonVitoz88😂

@dominikkurek1155 Ай бұрын

Bo Jezus swą działalność praktykował głównie poza Judeą. Do tego pewnie nie był tak znany, jak twierdzą Ewangelie.

@jarosawkonior7497 Ай бұрын

Czy mamy jakieś źródła które wskazują na to że Piłat zajmował się sądzeniem i wymierzaniem kar Żydom którzy weszli w spór religijny z Sanhedrynem??? Musimy pamiętać że w czasach powstawania Ewangelii i apokryfów na tych terenach działało bardzo dużo różnych sekt lub ruchów religijno-ideologicznych .

@alpagaparkowa2084 Ай бұрын

Całkiem możliwe, że zajmował się sadzeniem na własny użytek. Rzymianie lubili imprezować.

@jarosawkonior7497 Ай бұрын

@@alpagaparkowa2084 No fakt sadzenie a sądzenie to tylko ogonek w literce a tak dużo zmienia 😂😂😂

@secular13 Ай бұрын

Pamiętaj ,że wg ewangelii Jana Jezusa aresztowała cala kohorta,to wszystkie siły rzymskie jakimi dysponował Piłat i tylko on je wysłać.

@jarosawkonior7497 Ай бұрын

@@secular13 To jakieś 600 chłopa na Jezuska , wychodzi na to że Jezusek prócz cudów z winem chyba potrafił robić cuda ze swoimi uczniami czyli apostołami .................tylko jak on się z nimi rozmnażał ???? A już wiem to coś na wzór imprezy na plebani w Dąbrowie Górniczej ...........tylko zostaje otwarte pytanie kto kogo i gdzie 🤣🤣🤣

@secular13 Ай бұрын

@@jarosawkonior7497480 zazwyczaj plus zydowska straż świątynna,wg słowiańskiego tłumaczenia Testimonium Flavianum Jezus był na górze Oliwnej ze 150 zwolennikami.

@Reiner-oy6uh Ай бұрын

W-ce premier Gawkowski POwiedział: "Umył ręce jak Judasz", więc czy to na pewno Piłat skazał Jezusa ?

@waclawzacharko8352 13 күн бұрын

Pan G. nie popisał się znajomością ewangelii. Nie wszystko co mówią politycy jest prawdą.

@Reiner-oy6uh 13 күн бұрын

@@waclawzacharko8352 Raczej większość co mówią to kłamstwa i ignorancja

@bernardwawrzyniak5447 13 күн бұрын

Widać dla ciebie Gawkowski to wyrocznia

@WojciechWachniewski-st1zm Ай бұрын

Mimo wszystko kawał tchórza. Było go stać na więcej. 👎🙁 Na miejscu Mistrza zostawiłbym go w jego miejscu odosobnienia za tchórzostwo. ♍

@frankiewally1891 Ай бұрын

idiota jestes.nic nie rozumiesz z historii,tylko te brednie chrescijanskie

@waclawzacharko8352 13 күн бұрын

Piłat ugiął się pod groźbą szantażu, że sprzyja buntownikom o czym Żydzi zawiadomią cesarza . Grożba nie była golosłowna. Piłat został odwołany przez cesarza, kilka lat później, po donosie Żydów oskarżajacym go o okrucieństwo.

@adamwrobel334 Ай бұрын

Ja myślę że po spotkaniu z Jezusem, Piłat mógł się tylko przewrócić, a nie nawrócić. Właściwie, to powinniśmy czcić Piłata i Judasa, bo gdyby nie oni, to nie byłoby zmartwychwstania i Kościoła Przeklętego.

@Reiner-oy6uh Ай бұрын

Ty POwinieneś czcić małpy bo gdyby nie one to nie było by cię na świecie.

@adamwrobel334 Ай бұрын

@@Reiner-oy6uh To właśnie robię. Codziennie oglądam zwierzęta i nie jem czworonogów, bo uważam, że trzeba być niezłym sukinsynem, żeby pozwolić człowiekowi odżywiać się mięsem.

@Reiner-oy6uh Ай бұрын

@@adamwrobel334 "Codziennie oglądam zwierzęta i nie jem czworonogów" -------------------- jak pokazujesz rzeczywiscie pochodzisz od małpy bo masz małpi móżdzek, ja piszę o czczeniu małp, a ty o oglądaniu zwierząt i o jedzeniu mięsa..

@Reiner-oy6uh Ай бұрын

@@adamwrobel334 " trzeba być niezłym sukinsynem, żeby pozwolić człowiekowi odżywiać się mięsem" ----------------- dlatego całe ateistyczne lewactwo to sukinsyny bo jedzą mięso i POzwalają jeść innym.

@panpunkt5185 Ай бұрын

Przeklęty: 5 Tak mówi Pan Bóg: Oto jest Jerozolima, którą umieściłem między poganami, otoczona obcymi krajami. 6 Ale wystąpiła przeciw moim prawom z większą przewrotnością aniżeli poganie i przeciw moim ustawom bardziej aniżeli kraje, które ją otaczają, ponieważ wzgardzili Izraelici1 moimi prawami i nie postępowali według moich ustaw. 7 Dlatego tak mówi Pan Bóg: Ponieważ byliście bardziej zbuntowani niż poganie, którzy was otaczają, i nie postępowaliście według moich ustaw, i nie strzegliście moich praw, a nawet nie przestrzegaliście praw narodów, które was otaczają - 8 dlatego tak mówi Pan Bóg: Oto i Ja występuję przeciwko tobie i na oczach pogan wykonam na tobie wyrok. 9 Z powodu twoich obrzydliwości dokonam na tobie tego, czegom nigdy nie czynił i już nigdy nie uczynię. 10 Dlatego ojcowie będą jedli synów pośrodku ciebie, a synowie jeść będą swoich ojców2; wykonam nad tobą sądy: wszystkie resztki twoje rozsieję na wszystkie wiatry. 11 Dlatego - na moje życie - wyrocznia Pana Boga: Oświadczam, ponieważ świątynię moją splugawiłaś wszystkimi twoimi ohydami3 i wszystkimi twymi obrzydliwościami, Ja także odrzucę bez oglądania się na litość i Ja także nie będę oszczędzał. 12 Jedna trzecia twoja pomrze od zarazy i zginie pośrodku ciebie od głodu; jedna trzecia padnie wokół ciebie od miecza, a jedną trzecią rozpędzę na wszystkie wiatry, nadto miecza nad nimi dobędę. 13 Wtedy uśmierzy się mój gniew. Uspokoję na nich moją zapalczywość i zaniecham gniewu. Potem poznają, że Ja, Pan, przemówiłem w mojej zapalczywości, gdy dałem upust mojemu gniewowi na nich. 14 Zrobię z ciebie pustynię i pośmiewisko narodów, które cię otaczają, na oczach wszystkich przechodniów. 15 Staniesz się przedmiotem pośmiewiska i szyderstwa, ostrzeżeniem i postrachem dla narodów, które cię otaczają, gdy wykonam na tobie wszystkie sądy w gniewie i zapalczywości, i srogich karach. Ja, Pan, powiedziałem. 16 Gdy wyślę przeciwko wam strzały głodu jako niszczycielki, które mają za cel zagładę, gdy je wyślę na waszą zagładę, pomnożę między wami głód i złamię wam podporę4 chleba. 17 Ześlę na was głód i dzikie zwierzęta, które cię osierocą; i mór, i śmierć gwałtowna przyjdzie na ciebie, i miecz sprowadzę na ciebie. Ja, Pan, powiedziałem»." Ez 5.

@bazyl241 Ай бұрын

Bzdury :-)

@granumsalis9613 Ай бұрын

Polaczek znowu wprowadza w błąd słuchaczy kategorycznie twierdząc, że mnie da się pogodzić w żaden sposób opisu spisu ludności. Da się. Św. Łukasz wspomina dwa różne spisy ludności, które nie są tożsame. Pierwszy spis odbył się wówczas, gdy wielkorządcą Syrii był Kwiryniusz (Łk 2,2). Grecka składnia i warianty tekstualne pozwalają na różne tłumaczenia: "Ten pierwszy spis odbył się za Kwiryniusza", "Ten spis odbył się przed spisem Kwiryniusza" albo: "Ten spis odbył się, zanim gubernatorem został Kwiryniusz". Łukasz łączy narodziny Jezusa w Betlejem z powszechnym spisem ogłoszonym przez Augusta (8 przed Chr.). Zbiega się on ze spisem zarządzonym przez Heroda (7/6 przed Chr.). Spis Heroda przeprowadzony był more iudaico i nie wymagał deklaracji podatkowej ani wyceny majątku, a jedynie wpłaty rocznego i indywidualnego tributum capitis i połączony był z deklaracją wierności Cezarowi. Spisać można się było albo w miejscu zamieszkania, albo w miejscu pochodzenia. Józef decyduje udać do Betlejem, mimo że miał możliwość spisu w miejscu, gdzie mieszkał. Dlaczego? Być może chce odwrócić oczy mieszkańców Nazaretu od ciąży Maryi. Ostatecznie Łukasz, w zgodzie ze swymi inklinacjami historyka, podaje wzmiankę o spisie Augusta (8 r. przed Chr.) i Kwiryniusza (6 r. n. e), aby podkreślić uniwersalny kontekst historyczny, w którym mają miejsce narodziny Jezusa.

@marekadamski9211 Ай бұрын

Trochę to dziwne, że Józef zabiera Marię w podróż , spodziewającą się rozwiązania dlatego , że sam będzie musiał przyjąć poród? Babka Sąsiadka

@albertofernandez2490 Ай бұрын

a jakie są dowody, że Kwiryniusz był dwukrotnie legatem w Syrii?

@DonVitoz88 Ай бұрын

Panie, nie umiesz nawet poprawnie napisać nazwiska autora, a snujesz swoje pseudonaukowe teorie :D

@jarosawkonior7497 Ай бұрын

Problem polega na tym że Judea pod rządami Heroda Wielkiego była państwem o dużej autonomii a sam Herod Wielki był uznawanym władcą przez Rzym i nie mamy żadnych potwierdzeń z innych źródeł że tak spis na tym terenie się odbył w 8 r pne . Dodatkowo Herod Wielki miał swojego kronikarza który musiałby odnotować taki fakt o spisie i Rzezi Niewiniątek . Sam pomysł spisu w miejscu pochodzenia powinien nam dać dużo do myślenia , bo to byłby jeden wielki kretyński plan sparaliżowania całego regionu w kwestii poruszania się ludzi i oderwania ich od ich zajęć i zarobków. No i na sam koniec pomysł spisu w miejscu pochodzenia gdzie tylko nieliczni i bogaci Żydzi posiadali zwierzęta juczne na których mogliby się przemieszczać i to w ciągu kilkudziesięciu dni wymagałby planowania trasy wraz z wodopojami dla zwierząt nie wspominając o ludziach . Pisanie o ubogich Żydach którzy nie mieli zwierząt i nie potrafili pisać i czytać w kontekście spisu w miejscu pochodzenia jest po prostu abstrakcyjne .....no chyba że przy drogach były drogowskazy Betlejem , jaskinia 5 km😂😂😂

@Aye-Aye136 Ай бұрын

@@DonVitoz88Zarozumiały apologeta 😂