Beşinci Nokta: Îmân, duâyı bir vesîle-i kat‘iye olarak iktizâ ettiği ve fıtrat-ı insaniye onu şiddetle istediği gibi; Cenâb-ı Hakk dahi, “Duânız olmasa ne ehemmiyetiniz var?” meâlinde قُلْ مَا يَعْبَؤُ بِكُمْ رَبّ۪ي لَوْ لَا دُعَٓاؤُكُمْ ferman ediyor. Hem اُدْعُون۪ٓي اَسْتَجِبْ لَكُمْ emrediyor.
Eğer desen: “Birçok def‘a duâ ediyoruz, kabul olmuyor. Halbuki âyet umûmîdir. Her duâya cevab var, ifade ediyor.”
Elcevab: Cevab vermek ayrıdır, kabul etmek ayrıdır. Her duâ için cevab vermek var. Fakat kabul etmek, hem ayn-ı matlûbu vermek, Cenâb-ı Hakk’ın hikmetine tâbi‘dir. Meselâ, hasta bir çocuk çağırır: “Yâ Hekim! Bana bak.” Hekim: “Lebbeyk” der. “Ne istersin?” cevab verir. Çocuk: “Şu ilacı ver bana” der. Hekim ise ya aynen istediğini verir, yahud onun maslahatına binâen ondan daha iyisini verir, yahud hastalığına zarar olduğunu bilir, hiç vermez.
SAYFA 109
İşte Cenâb-ı Hakk, Hakîm-i Mutlak, hazır, nâzır olduğu için abdin duâsına cevab verir. Vahşet ve kimsesizlik dehşetini, huzuruyla ve cevabıyla ünsiyete çevirir. Fakat insanın hevâperestâne ve heveskârâne tahakkümü ile değil. Belki hikmet-i Rabbâniyenin iktizâsıyla, ya matlûbunu veya daha evlâsını verir. Veya hiç vermez.
Hem duâ bir ubûdiyettir. Ubûdiyet ise, semerâtı uhreviyedir. Dünyevî maksadlar ise, o nevi‘ duâ ve ibâdetin vakitleridir. O maksadlar, gayeleri değil. Meselâ, yağmur namazı ve duâsı bir ibâdettir. Yağmursuzluk, o ibâdetin vaktidir. Yoksa o ibâdet ve o duâ, yağmuru getirmek için değildir. Eğer sırf o niyet ile olsa, o duâ, o ibâdet hâlis olmadığından kabule lâyık olmaz. Nasıl ki güneşin gurûbu, akşam namazının vaktidir. Hem güneşin ve ayın tutulmaları, küsûf ve husûf namazları denilen iki ibâdet-i mahsûsanın vakitleridir. Yani gece ve gündüzün nûrânî âyetlerinin nikāblanmasıyla bir azamet-i İlâhiyeyi i‘lâna medâr olduğundan, Cenâb-ı Hakk, ibâdını o vakitte bir nevi‘ ibâdete da‘vet eder; yoksa o namaz, açılması ve ne kadar devam etmesi müneccim hesabıyla muayyen olan ay ve güneşin husûf ve küsûflarının inkişâfları için değildir. Aynı onun gibi, yağmursuzluk dahi yağmur namazının vaktidir. Ve beliyyelerin istîlâsı ve muzır şeylerin tasallutu bazı duâların evkāt-ı mahsûsalarıdır ki; insan, o vakitlerde aczini anlar. Duâ ile, niyâz ile Kadîr-i Mutlak’ın dergâhına ilticâeder.
Eğer duâ çok edildiği halde beliyyeler def‘ olunmazsa, denilmeyecek ki: “Duâ kabul olmadı.” Belki denilecek ki: “Duânın vakti kazâ olmadı.” Eğer Cenâb-ı Hakk fazl ve keremiyle belâyı ref‘ etse, nûrun alâ nûr. O vakit, duâ vakti biter, kazâ olur. Demek duâ, bir sırr-ı ubûdiyettir. Ubûdiyet ise, hâlisan livechillâh olmalı. Yalnız aczini izhâr edip, duâ ile ona ilticâetmeli. Rubûbiyetine karışmamalı. Tedbîri ona bırakmalı. Hikmetine i‘timâd etmeli. Rahmetini ithâm etmemeli.
Evet, hakîkat-i hâlde âyât-ı beyyinâtın beyanıyla sâbit olan; bütün mevcûdât, her birisi birer mahsûs tesbîh ve birer hususî ibâdet, birer hâs secde ettikleri gibi bütün kâinâttan dergâh-ı İlâhîye giden bir duâdır. Ya isti‘dâd lisânıyladır. Bütün nebâtât ve hayvanâtın duâları gibi ki, her biri lisan-ı isti‘dâdıyla Feyyâz-ı Mutlak’dan bir sûret taleb ediyorlar. Ve esmâsına bir mazhariyet-i münkeşife istiyorlar. Veya ihtiyâc-ı fıtrî lisânıyladır. Bütün zîhayatın iktidarları dâhilinde olmayan hâcât-ı zarûriyeleri için duâlarıdır ki, her birisi o ihtiyâc-ı fıtrî lisânıyla
SAYFA 110
Cevvâd-ı Mutlak’dan idâme-i hayatları için bir nevi‘ rızık hükmünde bazı metâlibi istiyorlar. Veya lisân-ı ızdırârî ile bir duâdır ki, muzdar kalan her bir zîruh kat‘î bir ilticâ ile duâ eder. Bir hâmî-i mechûlüne ilticâ eder, belki Rabb-i Rahîm’ine teveccüh eder. Bu üç nevi‘ duâ bir mâni‘ olmazsa, dâimâ makbûldür.
Dördüncü nevi‘ ki, en meşhurudur. Bizim duâmızdır. Bu da iki kısımdır. Biri fi‘lî ve hâlî; diğeri kalbî ve kālîdir. Meselâ, esbâba teşebbüs bir duâ-yı fi‘lîdir. Esbâbın ictimâı, müsebbebi îcâd etmek için değil, belki lisân-ı hâl ile müsebbebi Cenâb-ı Hakk’dan istemek için bir vaz‘iyet-i marziye almaktır. Hatta çift sürmek, hazîne-i rahmet kapısını çalmaktır. Bu nevi‘ duâ-yı fi‘lî, Cevvâd-ı Mutlak’ın isim ve ünvanına müteveccih olduğundan, kabule mazhariyeti ekseriyet-i mutlakadır. İkinci kısım, lisân ile, kalb ile duâ etmektir. Eli yetişmediği bir kısım metâlibi istemektir. Bunun en mühim ciheti, en güzel gayesi, en tatlı meyvesi şudur ki, duâ eden adam anlar ki, birisi var, onun hâtırât-ı kalbini işitir. Her şeye eli yetişir. Her bir arzusunu yerine getirebilir. Aczine merhamet eder. Fakrına meded eder.
İşte ey âciz insan! Ve ey fakîr beşer! Duâ gibi, hazîne-i rahmetin anahtarı ve tükenmez bir kuvvetin medârı olan bir vesîleyi elden bırakma. Ona yapış. A‘lâ-yı illiyyîn-i insaniyete çık. Bir sultan gibi bütün kâinâtın duâlarını, kendi duân içine al. Bir abd-i küllî, bir vekîl-i umûmî gibi اِيَّاكَ نَسْتَع۪ينُ de!
Kâinâtın güzel bir takvîmi ol.